هیئت، تکه‌ای ارزشمند از جورچین کار تربیتی اتحادیه
هادی سحابی
گفت‌وگو با آقای جهان‌بازی، مسئول اتحادیه شهرکرد
لطفاً در آغاز گفت‌وگو سابقه و نوع ارتباط خود با هیئت اتحادیه شهرکرد را شرح دهید.
تابستان سال ۱۳۸۷ بود که هیئت شهرکرد، در ساختمان اتحادیه تشکیل شد. در اواخر زمستان همان سال هم هیئت به مسجد منتقل شد. بنده از آذرماه همان سال سرباز اتحادیه شده بودم. هم‌زمان در بحث اتحادیه و کلاس‌ها و بحث‌های علمی کمک می‌کردم. در همین ایام بود که مسئول وقت هیئت به یزد مهاجرت کرد و بنده را به‌عنوان مسئول هیئت انتخاب کردند. تا اینکه در فروردین ۱۳۹۰ سربازی من تمام شد و به‌صورت رسمی عهده‌دار مسؤولیت اتحادیه شهرستان شهرکرد شدم. الآن هم همچنان مسئول اتحادیه شهرستان شهرکرد هستم و در هیئت هم خادمی می‌کنم. دوستان دیگر کارهای هیئت را انجام می‌دهند و من هم یاری‌شان می‌دهم.
اگر از شما خواسته شود در چند جمله هیئت انصار المهدی را تعریف کنید، در پاسخ چه می‌گویید؟
طی این سال‌ها هم از جانب ما و هم بزرگان دیگری که در سطح کشور فعالیت می‌کنند، بحث زیادی روی تعریف هیئت شکل‌گرفته است. اینکه واقعاً تعریف هیئت دانش‌آموزی چیست؟ اما به‌هرحال شاید تعریفی که ما از هیئت مطلوب اتحادیه ارائه می‌کنیم، این است:
تکه‌ای از جورچین کار تربیتی در اتحادیه؛ یعنی ما هیئت را در یک مجموعه تشکیلات تعریف می‌کنیم که آن تشکیلات برای دانش‌آموزان و متربیان خود قالب‌های مختلفی می‌چیند؛ نظیر انجمن اسلامی، خیمه معرفت، کتاب و بروشور و… هیئت انصار المهدی هم یکی از آن قالب‌هاست؛ منتها به‌مراتب ریشه‌ای‌تر و زیربنایی‌تر. در سطح انجمن اسلامی مدرسه هم ما تعریفی که برای انجمن می‌کنیم به بچه‌ها می‌گوییم: هیئت دوکوهه است و انجمن خط نبرد. درواقع، هیئت محور عملیات است.
انتظار شما از این تکه مهم جورچینِ کار تربیتی چیست؟
در اولویت اول، هیئت نمی‌گیریم که مثلاً دو هزار مستمع داشته باشیم. نتیجه اولی که از هیئت می‌خواهیم، رشد بچه‌های خودمان است. به‌همین منظور، معتقدیم هیئت باید پارامترهایی را در بر داشته باشد؛ ازجمله اینکه هیئت در بسیاری از تصمیم‌سازی‌ها و بیشتر در مقوله اجرا، دست خود بچه‌ها باشد. البته با همراهی مربی. نه این‌گونه که بگوییم پنجاه دانش‌آموز خودشان همه کار می‌کنند، خیر. مربی یا مشاور، همواره همراه دانش‌آموز است.
این همراهی مربیان چگونه انجام می‌گیرد؟
در سایه فعالیت دانش‌آموزان؛ این‌گونه که خط قرمزها را برایشان مشخص بکند، ایشان را هدایت کند، رشدشان بدهد، بتواند نشاط و سرزندگی به دانش‌آموزان تزریق کند. به‌هرحال مربی تجربه دارد و بزرگ‌تر است. انتظار می‌رود هیئت را جلو ببرد و به آن جهت دهد. اگر مربی جهت ندهد، انرژی دانش‌آموز در بسیاری از مواقع هدر می‌رود و پس از مدتی رشد هیئت متوقف می‌شود.
شرکت‌کنندگان و مستمعان جلسات هیئت چه کسانی هستند؟
مخاطب اول ما در سطح‌بندی مخاطب، خود دانش‌آموز است؛ یعنی هیئتی که دانش‌آموز آن را برگزار کرده، از دانش‌آموزانی مثل خودش برای حضور دعوت می‌کند. پوستری که طراحی می‌شود، تیزری که ساخته می‌شود و تبلیغاتی که انجام می‌گیرد، همه در اولویت اول متناسب با حضور دانش‌آموزان در هیئت انجام می‌پذیرد. در سبک و سیاق برگزاری هیئت هم باید بر اساس نیاز و ذائقه دانش‌آموز سخنرانی و مداحی و… انجام گیرد. مخاطب سطح بعدی ما هم اولیای مدرسه و اولیای خود دانش‌آموز است. بعد هم عموم مردم شهر که در بسیاری از مراسمات مثل شب‌های قدر حضور خوبی دارند.
نیازشناسی و ذائقه‌شناسی دانش‌آموز در هیئت که به آن اشاره فرمودید، چگونه صورت می‌گیرد؟
در سخنرانی سعی می‌کنیم از شخصی استفاده کنیم که دانش‌آموز را بفهمد، با زبان دانش‌آموز آشنا باشد، دغدغه‌های دانش‌آموز را حس کرده باشد و بتواند با او ارتباط بگیرد؛ از بسم‌الله گفتن تا والسلام گفتن. در مداحی هم مثلاً می‌گوییم اینکه روضه طولانی خوانده شود، ولی دانش‌آموز متوجه نشود، امر مطلوبی نیست. یا مثلاً همین نکته ظریف و مهم است که: آیا برای دانش‌آموز هم باید روضه کنایی خواند؟ گاهی مداح کنایه می‌زند، مربی یا اولیاء که در جلسه حضور دارند کنایه را می‌فهمند و گریه می‌کنند؛ آن‌وقت دانش‌آموز با خودش می‌گوید چه خبر است؟ اصلاً چه دارد می‌گوید؟ نه‌تنها در مداحی باید ذائقه‌شناسی را رعایت کرد، بلکه در امور دیگر مثل پذیرایی هم همین‌طور است؛ مثلاً می‌گوییم شربتی که می‌خواهید در هیئت بدهید، شربتی باشد که دانش‌آموز خوشش بیاید. یا بنر و پارچه‌ای که می‌زنید، شیک، تمیز و منظم باشد، یا حتی با ویژگی دانش‌آموز همخوانی داشته باشد. نوجوان ویژگی خاص خود را دارد. زیباپسند است و خیلی به زیبایی علاقه دارد. یک‌جاهایی هم دقت نظر دارد. برخی ویژگی‌های دیگر هم هست که از طرف بزرگان اتحادیه همواره توصیه‌شده است. اینکه هیئت منبرمحور باشد، مداح‌محور نباشد، انقلابی باشد و سکولار نباشد و … .
لطفاً به‌صورت تیتروار به برخی از چالش‌های مربیان در هیئت اشاره بفرمایید؟
- نیروسازی:
یکی از شایع‌ترین مشکلات در هیئت این است که گاهی فراموش می‌شود، قرار است نیروسازی کنیم. گاهی یک مربی غرق کار که می‌شود، یادش می‌رود قرار بوده در هیئت نیرو تربیت کنیم. درواقع، دانش‌آموز کاملاً رها می‌شود؛ درحالی‌که می‌باید دانش‌آموز تحت نظارت مربی کار را انجام دهد، کار را یاد بگیرد، مدیریت بلد شود و رشد کند.
- کار فکری:
گاهی شما یک دانش‌آموز هیئتی تربیت می‌کنید که ازلحاظ احساس و شور در اوج قرار دارد؛ اما همین فرد وقتی بزرگ‌تر می‌شود، در مسیر هیئت‌های خوب قرار نمی‌گیرد. برای همین یکی از مهم‌ترین چالش‌های مربی در هیئت، کار فکری است. به‌هرحال قرار است این دانش‌آموز بزرگ شود و بعد خودش هیأت‌داری کند و خودش کار کند. اگر ازلحاظ فکری شما او را قوی نکنید، خروجی لازم را نخواهد داشت.
- رشد تشکیلاتی:
مسئله بعدی رشد تشکیلاتی است. اینجا مربی در رأس کار است و خودش باید کار تشکیلاتی و این نکات مدیریتی را بلد باشد و سپس آن‌ها را به دانش‌آموزان منتقل کند. طوری‌که دانش‌آموز آنجایی که در آینده مسئول شد، زیرگروه‌هایش را درست رصد کند، جوری باربیاید که در کارها با دیگران مشورت کند و…
- فرصت خطا:
مربی باید سعه‌صدر داشته باشد و فرصت خطا به دانش‌آموز بدهد. یکی از چالش‌ها همین است که گاهی مربی، می‌ترسد یا نمی‌خواهد فرصت خطا بدهد. به‌هرحال شما ممکن است کلی تلاش کنید تا فراگیران خودتان را رشد بدهید اما آمدید دانش‌آموز تصمیم اشتباه گرفت! اشتباهی که از خط قرمزها هم عبور نکرده است؛ مثلاً در طرح پوستر او اشتباهی صورت گرفته یا پذیرایی هیئت خوب مدیریت نشده است. اینجا باید به دانش‌آموز اجازه خطا داد. خیلی وقت‌ها اگر در هیئت فرصت ندهیم، خلاقیت هم کاهش پیدا می‌کند.
- تزریق انرژی:
مربی باید بمب انرژی باشد و اصلاً خود او باید به دانش‌آموز انرژی تزریق کند. هم خودش سرزنده و سرحال باشد و هم به سرزندگی دانش‌آموز جهت بدهد. جهت دادن به انرژی، مخصوصاً در بحث هیئت داری، یکی از توانمندی‌ها و چالش‌های مهم مربی به‌شمار می‌رود.
- حفظ استقلال:
در تمام مراحل مربی خوب باید دقت کند که استقلال دانش‌آموز به‌خوبی حفظ شود؛ یعنی دانش‌آموز بتواند آرام‌آرام روی پای خود بایستد. همیشه به مربی‌ها می‌گویم دانش‌آموز وقتی با مسئله‌ای مواجه می‌شود، شما در حل مسئله به او کمک کنید؛ اما مسئله‌اش را حل نکنید. مثلاً می‌خواهد برای شام هیئت وانت بگیرد. خصوصاً هرچه سن دانش‌آموز بالاتر باشد، ضمن اینکه کار فکری مربی روی او متمرکزتر می‌شود، به همان میزان استقلال دانش‌آموز در کار اجرایی نیز باید بیشتر شود.
برای هیئت‌های مدرسه‌ای رعایت چه نکاتی از جانب مربیان لازم است؟
تجربه اندکی که ما به دست آوردیم این بود که اگر ما هیئت شهری را خوب اداره کنیم، دانش‌آموزها یاد می‌گیرند هیئت‌های مدرسه‌ای را هم به‌خوبی اداره کنند. چون در هیئت‌های شهری مربی کنار دانش‌آموز است، خیلی خوب می‌تواند رشد بدهد و نکات کار تربیتی را رعایت کند؛ ولی در هیئت مدرسه واقعاً مربی وقت ندارد، دستش هم خیلی باز نیست. اگر دانش‌آموز ما در هیئت شهری به‌خوبی در کنار مربی آموزش‌دیده باشد، در هیئت مدرسه هم کار راحت‌تری خواهد داشت.
برای اینکه مسئولین و مربیان در شهرهای دیگر بتوانند هیئت داخلی اتحادیه را به هیئتی همچون هیئت شهرکرد فعال در سطح شهر تبدیل کنند، چه نکاتی را توصیه می‌کنید؟
اولین نکته که به مسئولان اتحادیه برمی‌گردد، انتخاب یک نفر به‌عنوان مسئول هیئت است. یک نفر که بتواند با آگاهی خوب کارهای هیئت را انجام بدهد.
این فرد مسئول هیئت باید چه ویژگی‌های داشته باشد؟
تقریباً همان ویژگی‌هایی که برای مربی بیان شد. کسی که متعادل‌تر است، در سازمان‌دهی قوی‌تر است، هیئت را بهتر فهمیده و می‌تواند کار فکری کند، گزینه مناسب برای مسئول هیئت است.
لطفاً به نکات دیگر هم اشاره بفرمایید.
نکته دوم تشکیل شورا است. باید به‌مرور چندین دانش‌آموز انتخاب شوند و گفته شود می‌خواهیم هیئت را دست شما بدهیم. آرام‌آرام هرکدام از این‌ها با کمک بقیه مربی‌ها و کل تشکیلات بتوانند برای خود کادر تشکیل بدهند. این افراد هم از پایین به بالا انتخاب نمی‌شوند؛ یعنی دانش‌آموزان انتخاب نمی‌کنند. خود مربی خبره باید هوشمندانه افرادی که برای حضور در شورا مناسب هستند را شناسایی کند.
نکته سوم هم تشکیل کادر است؛ یعنی آن‌کسانی که می‌خواهند در گروه‌های اعضای شورا کار کنند؛ مثلاً تزئینات که یک‌نفری انجام نمی‌شود؛ باید گروهی باشد.
این ریل هیئت است. اگر مربی هوشمندانه عمل کرد، مسئول هیئت به‌خوبی انتخاب گردید، شورا تشکیل شد و کادر خوب دورهم جمع شدند، هیئت در ریل خودش می‌افتد. آن‌وقت با رعایت ظرافت‌های هیئت‌داری؛ مثل ذائقه‌شناسی و تدبیر در سخنرانی و مداحی و مخاطب که به آن‌ها اشاره شد، می‌توان امید به شکل‌گیری هیئتی موفق و خوش‌نام داشت.