مربی، نشریه و رسالتی فراموش شده!،
احسان منصوری
بررسی نقش مربی در هدایت محتوایی نشریات
یادم نمیرود زمانی را که تنها ابزار رسانه ای در زمان دانش آموزی من، روزنامه دیواری بود و از نشریات کاغذی و مجازی امروزی خبری نبود و اگر بود به صورت نمادین بود؛ این را دهه شصتی ها بهتر میفهمند. روزنامه دیواری تنها دلخوشی ما برای عرض اندام در حوزه رسانه بود و تشکیل میشد از یک گروه با شور و شوق دانش آموز و یک مقوای بزرگ و خرد کردن و قیچی کردن روزنامه ها و مجلات و کتاب ها برای ایجاد محتوا! و یک مقدار اکلیل و چسب و خط خوش. اما آنچه کمبودش زیاد حس میشد نبود مربی دلسوزی بود که علاوه بر شور، حمایت محتوایی مان کند که نبود یا اگر بود دست ما به او نمیرسید.
امروز اما اوضاع تفاوت کرده است دانش آموزان گوشی به دست و لپتاب در پیش رو و دارای انواع و اقسام ابزارهای رسانه ای هستند. امروز ساختارهای رسانه ای به راحتی در دست دانش آموز است و از منظر دارایی های رسانه ای چیزی کم ندارد، اما در دو حوزه ضعف حس میشود؛ یکی در شور و انگیزه و اراده و دیگری در پشتیبانی محتوایی.
حوزه اول در دهه های هفتاد و هشتاد ضعف شورآفرینی در نشریه نویسی دارد. این ناامیدی و کرختی در بسیاری از حوزه ها حتی حوزه های آموزشی وجود دارد چه برسد به فعالیت های فوق برنامه ای مثل نشریه نویسی. راه حل رفع این کرختی ایجاد فضاهای خود اظهاری و ایجاد شأن اجتماعی برای نوجوان است که نوجوان بداند میتواند از طریق نشریه، کمالات خود را ابراز نماید و حرفش شنیده و خوانده شود. استفاده از ابزارهای رسانه ای روز مثل فضای مجازی هم میتواند در ابراز هر چه بهتر این کمالات و توانایی ها نقش داشته باشد.
اما حوزه دوم حوزه مهمتری است. حوزهای که ضعف آن هم در دهه شصت، هم هفتاد و هشتاد و هم امروز در دهه نود به شدت احساس میشود.
در معاونت پرورشی مقاطع متوسطه اول و دوم به دلیل کثرت بخشنامه ها و برنامه های روزانه ای که وجود دارد، نمیتوان انتظار چندانی در حوزه نشریات داشت؛ اما تشکل ها با عنایت به محتوا محور بودن و به دنبال خلاقیت فرهنگی بودن و رسالتی که در خود احساس میکنند بهتر میتوانند از عهده این امر برآیند. به ویژه در تشکل انجمن اسلامی و در اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان این مهم در اولویت بیشتری قرار دارد، چه اینکه جشنواره مداد کمرنگ محملی ارزنده در این مسیر به شمار میرود.
مربی در اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان میبایست ابتدا خود از فضای محتوایی نشریات مطلع باشد، یا قبلاً در نشریات دانش آموزی یا دانشجویی یا حوزوی فعالیت کرده باشد و یا اطلاعات لازم را در این حوزه با مطالعه یا تحقیقات شخصی کسب نماید.
نکته اول در باب حمایت و هدایت محتوایی غیر مستقیم بودن این هدایت و حمایت است. اینکه چه صفحاتی در نشریه مورد استفاده قرار گیرد، قطع نشریه و مطالب قابل استفاده چگونه باشد میتواند با الگو گیری از سایر نشریات دانش آموزی انجام پذیرد. اینکه دانش آموز ما ابتدا دچار سردرگرمی نشود و بتواند ابتدا با الگو گیری و سپس با خلاقیت خودش ساختارهای کلی نشریه را انتخاب و تولید نماید از گام های اولیه و مهم در این مسیر است. معمولاً ابتدا سردرگمی وجود دارد و نمیداند چه باید بکند و اینجاست که مربی میتواند به صورت غیر مستقیم با ارائه تجربه های پیشین اما موفق سایر نشریات دانش آموزی راه را به دانشآموز نشان دهد.
نکته دوم حوزه سوژه ها و موضوع های نشریه است که معمولاً این حوزه نیز مورد غفلت فراوان واقع میشود. دانش آموز نمیداند از چه بنویسد چه رسد به اینکه چگونه بنویسد. صدها موضوع و سوژه گاه در ذهنش میچرخد، اما نمیداند از کدام شروع کند و کدام در اولویت قرار دارد. مربی در این حوزه میتواند از سردبیر و یا هیأت تحریریه بخواهد ابتدا کلیه سوژه های مورد نظر خودشان را روی کاغذ بنویسند و طی جلس های مختص نشریه با هم روی تک تک سوژه ها بحث کنند و آنها را بررسی نمایند. در میان این بررسی ها مربی آن سوژه ها را تحلیل نموده و با یک گفتگوی رفت و برگشتی اهمّ و مهم بودن این سوژه ها را برای دانش آموز روشن نماید. در اولین گام باید سوژه هایی انتخاب شوند که هم از ارزش محتوایی بالایی برخوردار باشند و هم برای دانش آموزان جذاب باشند. سوژه و موضوع هر چند مهم باشد و هر چند غنای محتوایی داشته باشد اما اگر برای دانش آموز جذاب نباشد نمیتواند اثرگذاری شگرفی روی مخاطبین داشته باشد. در گام بعدی سوژه هایی که مبتلا به دانش آموز باشد و به درد او بخورد. اینکه سوژه ها در صفحه های مختص به اعضای هیأت تحریریه تقسیم شده و تخصصی تر مورد بررسی قرار گیرد مناسبتر است.
نکته سوم در حوزه چینش نیروی انسانی هیأت تحریریه و نشریه است. اینکه نشریه باید سردبیر داشته باشد و اعضای هیأت تحریریه و مدیر اجرایی و طراح خود الگوسازی برای آینده نشریهنویسی دانشآموزان محسوب میگردد. سردبیر باید توانایی بررسی و تحلیل دادهها و یادداشت ها و گزارش ها در نشریه را دارا باشد از سوی دیگر بتواند در هیات تحریریه مدیریت لازم را نماید. هر کدام از اعضای هیأت تحریریه باید توانایی نگارش و یا مدیریت صفحه خاص خود را دارا باشد. به عنوان مثال اگر صفحه ای مخصوص هیأت انصارالمهدی در نشریه وجود دارد، باید خود از زیر و بم هیأت آگاهی داشته و بتواند مطالب را مورد ویرایش قرار دهد. طراح نشریه باید حداقل تجربه را در طراحی داشته باشد و مربی میتواند اعتماد به نفس لازم را به او بدهد. مدیر اجرایی باید بتواند امور اجرایی در مدرسه و اتحادیه را در پشتیبانی لازم امور نشریه به انجام برساند و حضور مربی در تسریع و بهبود کیفیت این فعالیت ها لازم است.
نکته چهارم اینکه دانش آموزان سعی میکنند از مطالب دیگران گرته برداری و یا کپی برداری کنند. درست است که اصل این کار صحیح نیست، اما مربی میتواند با حلم خود از این مطالب برای هدایت دانشآموز در جهت نوشتن استفاده کند. قلم زدن هر چند در ابتدا سخت است و دانشآموز سعی میکند از این کار شانه خالی کند اما تشویق و کمک غیر مستقیم مربی و نگارش متنهای کوتاه میتواند آرام آرام قلم دانشآموز را قوی نماید. نگارش متنهای یک بندی و دو بندی و آرام آرام یک صفحهای میتواند گامهای نگارش را برای دانشآموز آسان نماید.
نکته پنجم اینکه نشریه میتواند جلسات مداوم و منظم هفتگی داشته باشد که در آن امور اجرایی و محتوایی نشریه مورد بحث قرار گیرد و اعضای هیأت تحریریه و سایر کادر نشریه در آن به ارائه نظر و نقد و بررسی بپردازند. همین جلسات فرصت مناسبی برای مربی ایجاد مینماید که با طیب خاطر و برگزاری گفتمانی همگانی در اعضا بتواند هدایت خود را هر چه بهتر به انجام رساند. قطعاً ایجاد فضایی که نویسندگان، تعصب بیهوده بر متنهای خود نداشته باشند و نقد پذیر باشند خود فعالیت تربیتی مضاعفی خواهد بود. در این جلسات بارش فکری باعث شکوفایی سوژهها و سرنخهای متنهای آینده در نشریه خواهد شد.
نکته ششم اینکه در حوزه ساختارهای جدید و تکنولوژیهای رسانهای مانند پادکستها، نشریات صوتی، اپلیکیشنها و سایر ابزارهای رسانهای جدید میتوان در ایجاد شور و اشتیاق بیشتر دانشآموزان مفید باشد. این هنر مربی است که بتواند از ظرفیتهای رسانهای دانشآموزان استفاده کند وکادر نشریه مطالب نشریه را در قالبهای متعدد در اختیار مخاطبان قرار دهند.
نکته هفتم اینکه مربی میبایست آسیبهای نشریه را بشناسد و کادر دانشآموزی نشریه را از این آسیبها دور نگه دارد. یکی از این آسیبها خودبزرگ بینی است که به دلیل در اختیار داشتن رسانه ایجاد میشود و تشویق بیش از حد باعث ایجاد این حس میگردد که مربی باید به شدت از ایجاد چنین حسی جلوگیری نماید. آسیب دیگر تک روی و رقابتهای بیدلیل در نشریه است که به حوزههای تربیتی شخص آسیب میزند.
پایان سخن اینکه هدایت محتوایی در نشریات دانشآموزی جدا از بحثهای تخصصی نشریهنویسی نیاز به نگاه تربیتی و تشکیلاتی خاص خود دارد که مربی با این نگرش میتواند دانشآموز را برای فردایی بهتر در حوزههای رسانهای آماده سازد.