دختران و تکلیف‌پذیری شرعی
مرضیه کریمی
کارشناس ارشد مطالعات زنان
انسان در مسیر تکامل، دوران بلوغ و نوجوانی را پشت سر می‌گذراد که مرحله‌ای مهم و نقطه عطفی در زندگی او است. تغییرات به سرعت در بدن، روان، اندیشه و احساسات شخص پدید می‌آید و افراد برای ورود به دنیای مردان یا زنان آماده می‌شوند. یکی از مسایلی که در طی دوران زندگی یک فرد مسلمان بالاخص نوجوانی خودنمایی می‌کند، مکلف شدن است.
در این بین، از آنجا که دختران بلوغ را زودتر از پسران تجربه می‌کنند و چند سال جلوتر از آن‌ها مکلف می‌شوند، توجه به این مسئله و ملاحظاتی که باید در ارتباط با آن به کار برد، حایز اهمیت است.
چهار ویژگی تربیتی وجود دارد که در واقع لوازمی هستند که دختران به طور ویژه باید به آن‌ها مجهز شوند که توجه به تعمیق آن‌ها جهت بسترسازی برای ورود به نقش‌های مادری و همسری حائز اهمیت است.
این ویژگی‌ها عبارتند از: ۱٫ حیا؛ که به فرموده امام صادقA یک حالت بازدارندگی و خویشتن‌داری در برابر هر چیزی که با توحید و معرفت ناسازگاری داشته باشد، در انسان ایجاد می‌کند.[۱] ۲٫ بردباری؛ برخی روایات به فزونی صبر در زنان اشاره کرده‌اند که این ویژگی، زنان را در سختی‌های زندگی، به‌ویژه فرزندداری و خویشتن‌داری جنسی، کارآمد می‌سازد. ۳٫ آرامش؛ و ۴٫ عاطفه؛ به دلیل اینکه به تقویت ظرفیت معنوی آنان کمک می‌کند، می‌تواند یکی از لوازم کمک‌کننده در جهت آماده‌سازی آنان برای تکلیف‌پذیری شرعی باشد.
اصول و روش‌ها
از آنجا که رشد معنوی نیازمند پویایی و حساسیت اولیای تربیتی نسبت به آموزه‌های تربیت دینی است، در ادامه با نگاهی اجمالی، به اصول و روش‌هایی که برای رسیدن به این هدف عالی تربیتی بیان شده، اشاره می‌شود:
ایجاد حس مسئولیت
سازگاری و مسئولیت‌پذیری به طور خاص با بحث تکلیف‌پذیری و قبول مسئولیت‌های دینی پیوند می‌خورد.
هم‌زمان با انتقال آموزه‌های دینی، باید احساس تکلیف را در نوجوان به وجود آورد تا علاوه بر اینکه خود را تحت تأثیر بایدهای درون می‌بیند، با این بایدها احساس یگانگی و خودی بودن کند. این احساس یگانگی، زمانی حاصل می‌شود که الزام‌ها منطق‌پذیر و قابل دفاع باشد و در پیروی از آن‌ها نیازی به اکراه و اجبار نباشد.
آشنا کردن نوجوان با سختی‌ها، یکی از راه‌های ایجاد حس مسئولیت در آن‌ها است.
سیاست خویشتن‌داری
خویشتن‌داری و کفّ نفس نیز با اصل مسئولیت قرابت دارد. ضرورت تمرین برای رسیدن به خویشتن‌داری از این مبنا ریشه می‌گیرد که بپذیریم خویشتن‌داری خود یک عمل است و به معنای دست روی دست گذاشتن نیست. زمانی خویشتن‌داری معنا می‌دهد که فرد در موقعیت انجام دادن یک عمل ناروا قرار بگیرد و آنگاه، خودداری کند. آموزش مهارت «نه» گفتن، در تقویت سیاست خویشتن‌داری نقش دارد.[۲] شهید مطهری نیز در ارتباط با این بحث، مطلبی را در حیطه «پیروی نکردن از اکثریت» و «اثر نپذیرفتن از قضاوت دیگران» مطرح می‌کند.
روش‌هایی که اشاره شد، جزو اصول عام[۳] تربیتی نوجوان می‌باشد. ساخت متفاوت روانی، انگیزشی و هیجانی دختران، ایجاب می‌کند که مواردی نیز اختصاصی شود. در ادامه به روش‌های ویژه‌ای که اختصاص به رشد و تعالی دختران دارد اشاره می‌شود:
پذیرش، احترام و کرامت ویژه نسبت به دختران
عزت نفس دختران، در گرو توجه به این مسئله توسط والدین و مربیان است. پایبندی به تکالیف شرعی در هر موقعیتی و درونی کردن آن، اتفاق نمی‌افتد مگر در سایه داشتن عزت و اعتماد به نفس نسبت به مسیر بندگی که انتخاب کرده است.
اقناع عاطفی
در کلیات پرورش عاطفى، تفاوتى بین دختر و پسر نیست. ولى در جنبه اجرا و عمل باید توجه بیشترى به دختران بشود. تأکید آموزه‌های اسلامی بر محبت بیشتر به دختران، توجه به حساسیت عاطفی دختران و لطافت روحی را نشان می‌دهد. این مهم است که دختران در محیط خانه از نظر محبت سیراب شوند؛ زیرا به عنوان یک عامل بازدارنده قوی در برابر آسیب‌های پیش روی دختران عمل می‌کند.
حمایت و مراقبت ویژه نسبت به دختران
حمایت دختران، دامنه وسیعی در جنبه زیستی، روانی (که امنیت، تعقل و ارضای میل به خودنمایی در حد مطلوب و صحیح را شامل می‌شود) و جنبه اجتماعی معاشرت‌ها و روابط اجتماعی دارد.
نتیجه‌گیری
در بررسی رهیافت‌های تربیت دینی دختران، این نتیجه حاصل می‌شود که ضرورت توانمندی و آماده‌سازی دخترانی تکلیف‌مدار برای داشتن زنان و مادرانی موفق در عرصه اجتماع و خانواده، در آینده بسیار با اهمیت است. در این میان، نقش آموزش و آگاه‌سازی خانواده‌ها، مربیان و حساس‌سازی نهادهای آموزش عمومی به آماده‌سازی و تمرکز سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در این حوزه را نباید نادیده گرفت.
پی‌نوشت:
[۱]. مصباح الشریعه، ص۱۸۹٫
[۲]. مهارت‌های زندگی با رویکرد دینی، ص۴۳٫
[۳]. فارغ از جنسیت.