الگوی تعالی دختران، بایسته‌ها و ضرورت‌ها
مصاحبه با حجت الاسلام و المسلمین جلالی مدیر مرکز فرهنگی تبلیغی آینده‌سازان
مصاحبه با حجت الاسلام و المسلمین جلالی
ضرورت پرداختن به الگوی تعالی از کجا نشأت می‌گیرد و چرا اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان به این بحث پرداخت؟
تشکل نورانی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان در دوران فعالیت‌هایش بحمد الله به مرحله رشد و شکوفایی خوب و مناسبی رسیده و اکنون در جایی قرار دارد که برای ادامه راه، نیازمند دقت‌های بیش از پیش است. از سوی دیگر اتحادیه با عرصه مهمی مانند تربیت نوجوانان روبرو است. با توجه به لزوم طراحی نقشه راه برای اتحادیه و همچنین حفظ میراث گرانقدر اتحادیه که به دست ما رسیده است، نماینده محترم مقام معظم رهبری در اتحادیه، بحث الگوی تعالی را مطرح نمودند.
اتحادیه از سال‌های گذشته، منظومه فکری تربیتی نوجوان را در دستور کار قرار داد. ذیل منظومه، سیر فکری تربیتی و موضوعاتی استخراج شد که کار بزرگی بود. اما وقتی به دقت مورد بررسی قرار گرفت، خلأ بزرگی مشاهده شد؛ پرداختن به مباحث خاص دختران و پسران و توجه به آنها از لحاظ جنسیت؛ چون دختران و پسران دارای ویژگی‌های خاص خود هستند و نمی‌شود نسخه مشترکی را [در بسیاری از جاها] برای آنها استفاده کرد. ناظر به این احساس نیاز، بحث الگوی تعالی از سوی نماینده محترم مقام معظم رهبری در اتحادیه انجمن‌های اسلامی مطرح شد.
مسئولیت بخش علمی الگوی تعالی به مرکز فرهنگی تبلیغی آینده‌سازان واگذار شد. این مرکز با رهنمودهایی که در این حوزه دریافت کرد و با جلسات متعددی که با حجت‌الاسلام و المسلمین حاج علی‌اکبری در این حوزه داشت، کار را پیش برد تا جایی که «درآمدی بر الگوی تعالی» منتشر شد. این کار در نوع خودش کار خوبی بود که جای خالی آن در فضای فرهنگی تربیتی کشور احساس می‌شد و نمونه‌اش دیده نشده بود. الگوی تعالی در دو بخش منتشر شد که مجموع نکات مطرح شده به همراه این دو بخش، در قالب یک مجلد تفصیلی در حال آماده‌سازی و انتشار است که انشاءالله به زودی در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.
ما امروز [در دهه چهارم انقلاب اسلامی] وقتی به دیگر نهادهای تربیتی از جمله آموزش و پرورش نگاه می‌کنیم نوعی عدم راهبرد و حتی سرگشتی را در این حوزه مشاهده می‌کنیم و می‌بینیم انگار نسخه‌ای در حوزه تربیت وجود ندارد و کاری در این حوزه صورت نگرفته است. ضمناً وقتی شما به حوزۀ خاص نوجوانی دقت می‌کنید، فقدان داده‌های فکری و تربیتی را حس می‌کنید. مبحث نوجوانی گاهی اوقات مثل یک جای خالی و حفرۀ تاریک در مباحث فکری تربیتی خودش را نشان می‌دهد. پس ضرورت مطرح شدن الگوی تعالی دختران بیش از پیش روشن شد.
با وجود مراکز متعدد فکری و فرهنگی در کشور، چرا اتحادیه انجمن‌های اسلامی این تصدی‌گری را به عهده گرفت؟
متأسفانه در این حوزه یک غفلت جمعی رخ داده است و حوزۀ خاص نوجوانی و به طور اخص بحث دختران در بسیاری از زمینه‌ها مغفول مانده است. با توجه به جست‌وجوهای صورت گرفته، و غفلت دیگر نهادها، ورود به حوزۀ الگوی تعالی – که امروز ما در سرآغاز راه هستیم – ضروری و به عنوان یک وظیفه تشخیص داده شد و ورود به آن رقم خورد.
مراکز متعددی وجود دارد که در حوزۀ زنان کارهای عمیق و بسیار برجسته و خوبی انجام داده‌اند، اما وقتی به آنها مراجعه شد، می‌گفتند در زمینه دختران و سنین نوجوانی کاری انجام نداده‌ایم و فقط بر روی مباحث مبنایی حوزۀ زنان به طور کلی – بدون لحاظ سنّ مشخصی – کار کرده‌ایم و به حق باید گفت که کارهای خوب و قابل استفاده‌ای هم در این حوزه انجام شده است.
از سوی دیگر اتحادیه در کنار رسالت‌های تربیتی خودش با طیف وسیعی از دانش‌آموزان دختر مواجه است و باید نیازمندی‌های تربیتی آنها را مد نظر قرار بدهد.
اتحادیه وظایفی را از ابتدا برای خودش تعریف کرده بود که این تشکل یک تشکلی است با رسالت‌های ویژه تربیتی. تشکلی نیست که صرفاً به آموزش مهارت‌ها بپردازد. از همان ابتدا مبحث تربیت به صورت روشن و برجسته در اسناد راهبردیش دیده شده بود. ایجاد قرارگاه‌های تشکیلاتی و همین‌طور ایجاد ساختار مربیان بر اساس همین رسالت تربیتی شکل گرفته است.
الگوی تعالی به دنبال بیان چه چیزی است؟
ما الان متأسفانه هنوز الگوی تعالی نداریم و تمام کاری که در بیش از یک سال گذشته انجام شده، ذیل عنوان «درآمدی بر الگوی تعالی» نامگذاری شده و در این حوزه قرار دارد.
«درآمدی بر الگوی تعالی» گام پیشینی و به گونه‌ای مبنایی نگارش سند الگو است. درآمدی بر الگوی تعالی به ضرورت‌ها و جایگاه ایفای نقش دخترانه می‌پردازد. مدل فعالیت دختران پیش از این که تبیین شود، لازم است جایگاه دخترانه شناخته شود. به همین دلیل ابتدا اهمیت و ضرورت موضوع بازشناسایی شد، هدف از موضوع به دقت بیان شد و در ادامه یک موشکافی صورت گرفت که جایگاه و نقش دختران چه جایگاهی است. چهار سطح از جایگاه و نقش برای او احصاء شد و بقیه جزئیات هم ذیل همین جایگاه‌های چهارگانه طرح شد. نقش دختری، نقش مادری، نقش همسری و نقش اجتماعی. این چهار نقش اساسی دختران است.
مراحل استخراج این درآمد چگونه بود؟
در درجه اول به استخراج اصول و مبانی اسلامی از منابع اصیل پرداختیم؛ به این معنا که آیات و روایات در این موضوع دیده شد. در گام بعدی شناسایی و اولویت‌بندی نیازهای دخترانه صورت گرفت و در مرحله سوم دسته‌بندی تمایلات و کشش‌هایی که یک دختر نوجوان به آنها دارد، صورت گرفت.
از معضلات اساسی این است که ما یک از هم گسیختگی‌ای در این حوزه می‌بینیم. اما مشکل اساسی‌تر این است که دختران نوجوان نیز تلقی صحیحی از جایگاه خودشان ندارند؛ یعنی نه تنها متولیان تربیتی این حوزه با دست‌های خالی و به گونه‌ای در یک محیط تاریک یا کم‌نور در حال حرکت هستند، بلکه خود دختران نوجوان هم تلقی دقیقی از خودشان ندارند. این که چه جایگاه والا و فاخری دارند و از چه جایگاهی در معارف اسلامی برخوردار هستند.
ما در «درآمدی بر الگوی تعالی دختران» بخشی از این تبیین را هم انجام داده‌ایم و جایگاه دختران را تبیین نموده‌ایم.
در مباحث مربوط به دختران با چه آفات و آسیب‌هایی مواجهیم؟
از مشکلاتی که کار در این حوزه را تهدید می‌کند سه مدل برخورد با مباحث عرصه دخترانه است:
یکی سطحی‌نگری است. تا بحث از تعالی دختران می‌شود به سرعت به مباحث و لایه‌های ظاهری، کم عمق، بدون پایه و بدون جای پای محکم در معارف دینی پرداخته می‌شود که فکر می‌کنم نمونه‌هایش را مربیان گرامی زیاد دیده باشند.
آسیب دوم مشترک‌پنداری مباحث است. یعنی ادبیات تربیتی یا مدل‌های تربیتی اصلاً تفکیک جنسیتی ندارند و دختران و پسران به یک گونه دیده شده‌اند.
بحث سوم و خطر بزرگ، بحث‌های فمینیستی است؛ شعارهای پرطمطراق و جذابی که داده می‌شود برای این که زنان و دختران گرامی را از حوزه مسؤولیت‌ها و وظایف‌شان خارج کنند و به آنها تلقی‌های نادرست از جایگاه‌شان بدهند.
و حالا نکته طنز تلخ ماجرا این جا است که کل فعالان فمینیستی برخلاف شعارها و نظراتی که ابراز می‌کنند یک تلقی اشتباه اولیه دارند. اصلاً بر همین تلقی اشتباه مبنا گذاشته‌اند. مثل این که آنها جایگاه پسران را برتر می‌دانند و حالا ما باید زنان و دختران را به آن جایگاه برتر برسانیم. این تلقی برخلاف ظاهر پرطمطراقش که صحبت از افزایش جایگاه و مدل‌های فعالیت زنانه می‌دهد، بر یک تلقی نادرست از جایگاه دختران و زنان و خودکم‌بینی آنها سوار شده و تعالی دختران را در استفاده از الگوهای مردانه می‌بینند؛ در حالی که وقتی ما به ادبیات اسلامی مراجعه می‌کنیم می‌بینیم که دختران و پسران تفاوت‌های کاملاً مجزایی از هم دارند و به دلیل همین تفاوت‌ها، وظایف و مسؤولیت‌های آنها متفاوت است.
نهایت تعالی و رسیدن یک میوه، تبدیل آن به یک میوه دیگر نیست. رفتار فمنیست‌ها مثل این است که ما بگوییم نقطه تعالی سیب این است که تبدیل بشود به گلابی! من این مثال‌ها را برای تقریب به ذهن می‌زنم. مثل این است که ما بگوییم چون یک تراکتور در یک زمین زراعتی می‌تواند زمین را شخم بزند و با قدرت زمین را بشکافد و برای کارهای کشاورزی آماده کند، پس از یک ماشین سواری پیشرفته بهتر است. کسی هست که یک چنین حرفی را بپذیرد؟!
اما می‌بینیم همین استدلال‌ها وقتی به حوزۀ دختران و زنان می‌آید، به راحتی مورد استفاده قرار می‌گیرد و کسی به این تفاوت‌ها توجهی نمی‌کند. بخشی از کار الگوی تعالی توجه دادن به این تفاوت‌ها است. این که دختران در جایگاه دخترانه خودشان چه جایگاه مهم و ارزشمندی دارند، چنانچه پسران در جایگاه پسرانه خودشان ارزشمندند. نزدیک کردن وظایف و مسؤولیت‌های هر یک از این دو به هم یک کار نادرست است.
الگوی تعالی دختران تا مرحله اجرایی‌شدن چقدر فاصله دارد و چه گام‌هایی را برای رسیدن به آن باید برداشت؟
فعلاً ما در مبحث «درآمدی بر الگوی تعالی» هستیم و الگوی تعالی تا مرحله اجرا فاصله دارد. آنچه که ما باید آن را اجرا بکنیم الگوی تعالی است. آنچه ما باید آن را به صورت دقیق فهم کنیم «مبانی الگوی تعالی» است. این جایگاه‌ها، این نقش‌ها، باید با دقت مورد بررسی قرار بگیرد و فهم شود. این یک نگاه تازه به نقش دختری خواهد داد. یک نگاه تازه به نقش همسری خواهد داد. البته در این زمینه حتماً تعارضاتی با عرصه عینیت روی می‌دهد. الان وقتی می‌خواهند از یک زن موفق در رسانه نام ببرند، می‌روند دنبال یک زنی که نقش اجتماعی پررنگ دارد؛ اما وقتی ما به مبانی دینی بادقت نگاه می‌کنیم متفاوت است. آیا آن دختر و مادری موفق است که نقش دخترانه و مادرانه و همسری خودش را بهتر انجام داده یا نقش اجتماعی خودش را، یا این که به گونه‌ای بین این‌ها با یک تراز مناسب تعادل ایجاد کرده است؟ برجسته‌تر کردن نقش اجتماعی در برابر دیگر نقش‌ها یک اشتباه است. این همان چیزی است که در مباحث «درآمدی بر الگوی تعالی» به آن اشاره می‌شود.
گام بعدی این مسأله رسیدن به الگوها است. عرض کردیم که این الگوها متفاوت از الگوهای پسرانه است. شاخص‌های برجسته دخترانه متفاوت با شاخص‌های برجسته پسرانه است و کمال دخترانه متفاوت با کمال پسرانه است. استخراج آن شاخصه‌ها در گام سوم انجام می‌شود. وقتی آن شاخص‌ها و قلۀ مد نظر اسلام در حوزۀ دختران استخراج شد، ما به یک ره‌نامه نیاز پیدا کنیم. ره‌نامه‌ای که چگونگی رسیدن ما به آن قله را در هر یک از نقش‌ها تبیین می‌کند که این‌ها مراحل بعدی کار در حوزه الگوی تعالی است.
ممکن است برخی خیال کنند الان که بحث الگوی تعالی مطرح شده به سرعت باید برویم در عرصه میدان و یک عکس‌العملی داشته باشیم. در حالی که این نگاه دقیقی نیست. گام اول، شناخت دقیق است. چه بسا یک حرکت بدون مبنا ما را دچار افراط و تفریط و یا رفتارهای نادرست کند.
از مربیان و مراکز فرهنگی دیگر در پیشبرد این مباحث چه انتظاری دارید؟
از همه مربیان گرامی که این مطالب را می‌خوانند دعوت می‌کنم در بحث مشارکت داشته باشند و سؤالات و نظرات خودشان را در این حوزه بفرستند. اگر در حوزه مطالب ارائه شده یا آن چه که در قالب دو جلد کتاب الگوی تعالی برایشان فرستاده خواهد شد، ابهامی دارند آن را با ما در میان بگذارند و ما در همین بخش از مجله راهنما بتوانیم مبحث الگوی تعالی را با کمک هم پیش ببریم.
این مژده را هم به همه مربیان گرامی بدهم که ما در ایام ولادت حضرت زهرا۳ و روز زن و مادر توانستیم بحمدالله اولین جلسه نگارش الگوی تعالی را با حضور نماینده محترم مقام معظم رهبری در اتحادیه داشته باشیم. انشاءالله خداوند توفیق بدهد این کار هم با یک سرعت و دقت مناسب پیش برود و انشاءالله ما در آینده شاهد در دست داشتن سند الگوی تعالی باشیم.
همین کاری که تاکنون تحت عنوان «درآمدی بر الگوی تعالی» صورت گرفته است، بحمدالله اثرات خودش را به خوبی در میان مراکز فرهنگی و متولیان تربیتی گذاشته است. برخی از مراکز، دست همکاری به سوی ما دراز کرده‌اند تا در این حوزه کارهای مشترکی انجام شود. برخی از این مراکز متوجه ضعف در این حوزه شده‌اند که آنها هم به دنبال کارهای فکری در حوزۀ دختران حرکت کرده‌اند. بحمدالله طرح این موضوع منشأ خیر شده است و به برکت حضور نماینده محترم مقام معظم رهبری در اتحادیه، این تشکل انقلابی توانسته است در این عرصه پیشتاز باشد.