همراه شو
انس با قرآن
علی بهاری
ایده شروع
مربی برای شروع این بحث باید یک تلفن همراه هوشمند به همراه خود داشته باشد. پس از ورود به کلاس، اینترنت تلفن همراه و موقعیت‌یاب مکانی آن را روشن می‌کند.
سپس به دانش‌آموزان می‌گوید: یکی از لوازم یک سفر خوب، داشتن نقشه و بلد بودن مسیر است. یکی از امکانات جدیدی که کار ما را برای یافتن مسیر در شهرها یا خارج شهرها، آسان‌تر کرده، موقعیت‌یاب‌های موجود بر روی گوشی‌های تلفن همراه است. این قابلیت به ما این امکان را می‌دهد که نزدیک‌ترین و بهترین مسیر و میزان مسافت و سایر اطلاعات را در اختیار ما قرار دهد.
شما در سفرهای درون‌شهری یا برون‌شهری وقتی می‌خواهید از جایی به جای دیگر بروید، به‌راحتی می‌توانید از این امکان استفاده کنید. البته باید دائماً آن را همراه خود داشته باشید و مسیر خود را چک کنید که آیا مسیر را درست می‌روید؟ چه میزان از مسافت باقی مانده است؟
وقتی ما برای سفرهای کوتاه‌مدت یا چندروزه از یک موقعیت‌یاب استفاده می‌کنیم و مجبوریم دائماً مسیر خود را با آن چک کنیم، به نظر شما برای مسیر چندده‌سالة زندگی خود نباید یک موقعیت‌یاب به همراه داشته باشیم و دائم مسیر زندگی‌مان را با آن چک کنیم؟
فکر می‌کنید موقعیت‌یاب مسیر زندگی ما چیست؟ (مربی پاسخ‌های دانش‌آموزان را می‌شنود و سپس ادامه می‌دهد)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این موقعیت‌یاب را به ما معرفی کرده‌اند:
«من از میان شما می‌روم و دو چیز گران‌بها برای شما باقی می‌گذارم. تا زمانی که به آنها تمسک داشته باشید، گمراه نخواهید شد. آن دو چیز، قرآن و عترت من هستند».
در واقع این سفارش پیامبر برای گمراه نشدن ماست.
قرآن یکی از موقعیت‌یاب‌های زندگی ماست که باید طبق سفارش پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و برای گم نکردن مسیر زندگی، دائماً با آن انس داشته باشیم. انس داشتن با قرآن، به معنای چک کردن دائمی مسیر زندگی‌مان است.
یادداشت
انس با قرآن باید چگونه باشد؟
انس و ارتباط ما با قرآن حتماً باید به صورت قرائت و تلاوت باشد. اما یکی از راه‌های فهم برای ما که متأسفانه به زبان عربی آشنایی کافی نداریم، مطالعة ترجمة قرآن است و حتی می‌شود یک بار به صورت کامل، ترجمة قرآن را برای فهم بیشتر مطالعه کنیم.
نکتة مهم این است که حرکت ما باید گام‌به‌گام و تدریجی باشد. مثلاً برای شروع، مطالعة روزانة یک صفحه از قرآن به همراه ترجمة آن، می‌تواند خوب باشد. در ادامه، این میزان را افزایش دهیم.
رهرو آن نیست که گه تند و گهی خسته رود
رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود
بر همین اساس می‌توانیم مراحلی را برای انس با قرآن در نظر بگیریم:
مراحل انس با قرآن
با استفاده از آیات و روایات، می‌توانیم ده مرحله برای انس با قرآن نام ببریم:
- نگهداری قرآن در خانه
امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «من دوست دارم قرآن در خانه باشد و خداوند شیاطین را به واسطة آن از خانه دفع کند».[1]
- نگاه به خطوط قرآن
پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این باره می‌فرمایند: «النَّظَرَ فِی الْمُصْحَفِ مِنْ غَیرِ قِرَاءَةٍ عِبَادَة؛ نگاه کردن به خطوط قرآن بدون خواندن آن، عبادت است».[2]
- سکوت هنگام قرائت
یکی دیگر از مراحلی را که برای انس با قرآن می‌توان در نظر گرفت، رعایتِ سکوت هنگام قرائت آن است. دستور قرآن این است: «هنگامی که قرآن خوانده شود، گوش فرادهید و خاموش باشید، شاید مشمول رحمت خدا شوید».[3]
- گوش فرادادن به تلاوت قرآن
گاهی انسان هنگام تلاوت قرآن فقط سکوت می‌کند، ولی به آن توجهی ندارد. امام سجاد (علیه السلام) می‌فرمایند: «هرکس فقط یک حرف از قرآن را گوش کند، هرچند آن را قرائت نکند، خداوند برای او یک حسنه می‌نویسد و یک گناه از او محو می‌کند و یک درجه بالایش می‌برد».[4]
- تلاوت با نگاه و بدون تلفظ
امام سجاد (علیه السلام) در روایتی دیگر می‌فرمایند: «هرکس با نگاه و بدون صوت و تلفظ، قرآن بخواند، خداوند برایش در برابر هر حرفی حسنه‌ای می‌نویسد و گناهی از او محو می‌کند و درجة او را بالا می‌برد».[5]
- قرائت از روی قرآن
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «هیچ‌چیزی بر شیطان دشوارتر از قرائت قرآن از روی آن نیست».[6] همچنین امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «هرکه قرآن را از روی آن بخواند، از دیدگان خود بهره‌مند شود و سبب سبک شدن عذاب پدر و مادرش گردد، اگرچه آن دو کافر باشند».[7]
- تلاوت قرآن
تلاوت قرآن، متابعت از قرآن در قرائت و دنبال کردن معانی آن و پیروی در عمل است؛ یعنی هر تلاوتی، قرائت میباشد، اما هر قرائتی، تلاوت نیست. خداوند در توصیف ایمان‌آورندگان به قرآن می‌فرماید: «آنها کسانی هستند که قرآن را در حالی تلاوت می‌کنند که حق تلاوت را به‌جا می‌آورند».
- تدبر در آیات
از مراحل بالای انس با قرآن تدبر در آیات قرآن است. در تلاوت آیات قرآن هرگز نباید بدون تدبر و تأمل رد شد. تدبر در قرآن یعنی دانستن تفسیر صحیح ظاهر و باطن قرآن به همراه کشف هماهنگی بین آیات و موضوعات سوره‌ها.
- حفظ قرآن
حفظ قرآن از هم مراحل انس با قرآن است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «کسی که قرآن را حفظ و از بر نماید و عامل به دستورهای آن باشد، (در آخرت) با فرشتگان نیکوکار و ارجمندی که واسطه میان خداوند و پیامبران هستند، محشور می‌گردد».[8]
- عمل به آیات
این مرحله، کاملترین مرحلة انس با کلام خداست که در آیات و روایت بیشترین تأکید روی آن شده است. امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: «با قرآن انس داشته باشته باشید. هنگام تلاوت آن، هر آیه‌ای را یافتید که کسانی پیش از شما با عمل به آن نجات یافتهاند، شما هم به آن عمل کنید و هر آیه‌ای را مشاهده کردید که بیانگر عوامل هلاکت و نابودی پیشینیان است، شما هم از آن عوامل بپرهیزید».[9]
نکتة مهم دربارة مراحل انس با قرآن این است که بعضی از این مراحل را نمی‌توان بدون فراگرفتن تعلیم و آموزش انجام داد؛ به‌ویژه مرحلة تدبر در آیات و عمل به آیات.
آثار و برکات انس با قرآن
- افزایش ایمان
«هنگامی که آیات قرآن بر مؤمنان خوانده می‌شود، ایمانشان فزونتر می‌گردد و فقط بر پروردگارشان توکل دارند».[10]
- نورانیت فضای زندگی و افزایش خیر و برکت
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «خانه‌های خود را با تلاوت قرآن، نورانی کنید. هرگاه در خانه‌ای قرآن زیاد تلاوت شود، خیرش زیاد می‌گردد و اهل آن خانواده برای اهل آسمان نور می‌دهند، همچنان‌که ستارگان آسمان برای اهل زمین، نورافشانی می‌کنند».[11]
- بصیرت و آگاهی
در آیه20 سوره جاثیه، قرآن، بهترین وسیلة بصیرت معرفی شده است: «هذا بَصائِرُ لِلنَّاسِ وَ هُدی وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ یوقِنُون؛ این قرآن وسیلة بینایی و بصیرت و مایه هدایت و رحمت است برای مردمی که به آن یقین دارند». شخصی که بصیر نباشد، نمی‌تواند به سرمنزل مقصود برسد؛ چون از موقعیت‌یاب زندگی‌اش استفاده نکرده و در پیچ و خم‌ها، مسیرش را گم می‌کند.[12]
سؤال‌ها و پاسخ‌ها
ممکن است کسی بپرسد: من خیلی دوست دارم با قرآن ارتباط بگیرم، اما تنبلی و اهمال‌کاری (اهمال‌کاری یعنی سپردن کار امروز به فردا و پس‌فردا و … ) مانع می‌شود. چه کنم؟
همان‌طور که پیش از این هم گفته شد، بهترین کار برای مبارزه با تنبلی، شروع تدریجی است. یعنی وقتی قرار است با قرآن انس بگیریم، نیازی نیست از همان روز اول یک ساعت وقت بگذاریم. طبیعی است که سنگ بزرگ علامت نزدن است. باید کم‌کم شروع کنیم. روزی چند دقیقه شروع کنیم و کم‌کم زمان قرائت را افزایش دهیم. بنابراین در آغاز راه خودتان را خسته نکنید و به یک برنامة کوچک و محدود اکتفا کنید.
- بین خواسته‌ها و نیازهای ما و آنچه در قرآن کریم است، ارتباط و بستگی‌ای نمی بینیم. برای همین هم با قرآن انس نداریم.
پاسخ این سؤال را با یک مثال می‌گویم: اگر شما بخواهید از آب فراوانِ یک رود پرجوش و خروش استفاده کنید، جلوی رود سد می‌زنید. چرا؟ تا بتوانید ابتدا آب را کنترل و سپس بهره‌برداری نمایید. دریچه‌های کوچک سد، آب را به‌آرامی هدایت می‌کنند و آنگاه می‌توان بهتر برای آن برنامه‌ریزی کرد. بلاتشبیه، قرآن هم این‌طور است. قرآن کریم مانند رود خروشان و پرجنب و جوشی است که برای استفاده از آن باید روش مراجعه به آن را بلد باشیم. یکی از این روش‌ها، استفاده از تفسیر‌هایی است که اساساً برای این مقطع سنی و قشر غیر متخصص در علوم اسلامی نوشته شده است؛ مانند تفسیر نور آقای قرائتی. این تفسیر به صورت مختصر نوشته شده و زبان بسیار روان و جذابی دارد.
تمرین
هر روز بخشی از متن و ترجمه و تفسیر سورة مبارکة لقمان را از تفسیر نور، نوشته آقای قرائتی مطالعه فرمایید. این کتاب در سایت ایشان قابل دستیابی است (این سوره بسیار جذاب است؛ به‌خصوص برای نوجوانان و پر از نکات کاربردی و درس زندگی است).
پیوست
برخی دیگر از برکات انس با قرآن
آشکار شدن طرح، نقشه و روش گنهکاران (انعام: 55)؛ تذکر و یادآوری وظایف اهل ایمان (نور: 1)؛ زمینه‌ساز تزکیه و تعلیم انسان (جمعه: 2)؛ تقویت تفکر و تعقل و اندیشه (بقره: 219)؛ آراستن انسان‌ها به لباس زیبای تقوا (بقره: 187)؛ شفا بخشیدن به امراض روحی و بیماری‌های نفسانی اهل ایمان (فصلت: 44)؛ موعظه و عبرت برای پرواپیشگان (نور: 34) و هدایت مردم از تاریکی‌ها به سوی نور، از دیگر برکات انس با قرآن کریم در عرصة زندگی است.
منابع
- بررسی راهکارها، آداب و برکات انس با قرآن، عبدالکریم پاک‌نیا تبریزی.
- مراتب انس با قرآن در روايات، اصغر هادوى كاشانى.
- بازشناسی مفهوم تدبر در قرآن، سكینه آل‌حبیب.
[1]. کلینی، کافی، ج2، ص613.
[2]. کشّی، اختیار معرفة الرجال، ج2، ص616.
[3]. اعراف: 204.
[4]. صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص103.
[5]. همان.
[6]. همان.
[7]. کلینی، کافی، ج2، ص613.
[8]. صدوق، امالی، ص59.
[9]. وسائل الشیعه، ج4.
[10]. انفال: 2.
[11]. کلینی، کافی، ج2، ص610.
[12]. برخی دیگر از برکات انس با قرآن در پیوست ذکر شده است.