مصاحبه با استادکاظمی(۱)
مصاحبه
تصمیم‌گیری نکنید تصمیم‌سازی را یاد دهید
بخش اول
در ابتدا بفرمایید تعریف مشاوره چیست؟
اجازه دهید قبل از این که وارد بحث و تعریف مشاوره شوم، مطالبی درباره‌ی اهمیت مشاوره در آیات و روایات ـ از باب تیمن و تبرک ـ عرض کنم.
در اسلام به مسأله‌ی مشورت توجه خاصی شده و در قرآن کریم مواردی آمده است که به یک مورد آن اشاره می‌کنم؛ در آیه‌ی ۱۵۹ سوره‌ی آل عمران دارد که: «فَبِمَا رَحْمَه مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الأمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ»
این آیه به چند مطلب اشاره دارد:
اولا، قبل از تصمیم گیری، مشاوره داشته باش و مشورت کن.
ثانیاً، مراد از مشاوره، مشاوره در امور مهم می‌باشد. از همین جا این نکته استفاده می‌شود که اگر برای مشاوره نزد شما آمدند، تصمیم‌گیری نکنید، بلکه تصمیم سازی را یاد دهید و فقط در امور مهم و مشکل مشاوره دهید، تا تدبیر و اراده‌ی آنها کم نشود یا از بین نرود.
ثالثاً، طوری ایجاد انگیزه نمایید که شخص پس از مشاوره تصمیم گیری کند.
رابعاً، این روحیه را در او ایجاد کنید که پس تصمیم گیری، بر خداوند توکل کند و امید به رحمت خدا در کاراها داشته باشد.
در روایات آمده است که پیامبر(ص) فرمودند: «من شاور ذوی الالباب دل علی الصواب؛ کسانی که با صاحبان خرد و اندیشه (اهل فن) مشاوره کنند، در مسیر درست قرار می‌گیرند.» ارشاد مفید، ص ۱۴۲٫
حضرت علی (ع) هم در حکمت ۵۱ نهج البلاغه دارند که: «لا ظهیر کالمشاوره؛ هیچ پشتیبانی مثل مشاوره نیست.»
امیرالمؤمنین(ع) هم در کتاب شریف غررالحکم (ج ۶، ص ۳۸۹) هم دارند که: «لایستغنی العاقل عن المشاوره؛ هیچ عاقلی بی‌نیاز از مشاوره نیست.»
آن حضرت، انسان عاقل را بی نیاز از مشاوره ندانستند؛ چه رسد به امروز که مردم دچار اضطراب و هیجانات روحی و روانی‌اند و درست نمی‌توانند در حالت امنیت و آرامش قرار بگیرند و تصمیم گیری کنند، با مشکلات خود کنار بیایند و راه درست را طی کنند.
حال اگر بخواهیم مشاوره را تعریف کنیم، تعاریف متعددی برای آن ذکر کرده‌اند، که من به یک نمونه اشاره می‌کنم که: مشاوره به معنای تسهیل رشد و کمک به سازگاری، تصمیم گیری، بهبود روابط اجتماعی و خانوادگی و تغییر رفتار مراجع شما است، که دانش آموزان هستند.
اهداف مشاوره چیست؟
اهداف مشاور از همین تعریف به دست می آید.
- تسهیل تغییر در رفتار مراجع، که به عنوان هدف شامل: تصحیح پاسخ‌ها نسبت به تعارضهای درونی و اصلاح نگرش‌ها نسبت به انسان‌های دیگر و خویشتن می شود. در این صورت، مراجع و دانش آموز می تواند از اضطراب خود بکاهد، خودش را بپذیرد و نگرش مثبت نسبت به خود و سایر افراد ـ اعم از دانش آموزان همکلاسی و هم مدرسه‌ای و همسال، مربیان، خانواده و مردم ـ داشته باشد.
- هدف بعدی، توسعه‌ی مهارت‌های سازگارانه در دانش آموز است.
- موجب افزایش کارایی شخصی دانش آموزان (شناخت توانایی‌ها و استعدادها) می‌شود.
- از اهداف دیگر، کمک به تصمیم گیری دانش آموزان است.
- موجب تأمین بهداشت روانی مراجع و دانش آموز می شود.
- توسعه‌ی روابط متقابل انسانی در دانش آموزان را افزایش می دهد و تقویت می کند.
- ایجاد برداشت مثبت خود از جهان و کشف معنای زندگی، از اهداف دیگر مشاوره است.
سؤال: با توجه به این تعریف و اهداف، نقش مشاوران چیست؟
عمده‌ترین نقش مشاوران، ساده سازی رشد، کمک به سازگاری، پیشگیری از مشکلات رفتاری، هدایت به رشته‌ی تحصیلی و شغلی مناسب و تشخیص و حل مشکلات موقعیتی مراجعان و دانش آموزان است.
سؤال: لطفاً انواع مشاوره های دانش آموزان را بیان کنید و بفرمائید کدام یک بیشتر مربوط به مشاوران آینده سازان است؟
انواع مشاوره عبارتند از:
- مشاورهی تحصیلی: این نوع راهنمایی در زمینه‌های انتخاب مواد و واحد‌های درسی یا رشته‌ی تحصیلی، مقررات مدرسه و امتحانات، برطرف کردن مشکلات درسی، و خلاصه هر مسأله و مشکلی که ممکن است در کلاس درس یا محیط تحصیلی برای دانش آموز پیش آید، می تواند به او کمک کند.
البته این نوع مشاوره تخصصی است و به مشاوران تحصیلی و مربیان دانش آموزان مربوط می شود و دانستن آن برای شما یک برتری و اولویت است، که می توانید از این طریق آنها را جذب تربیت دینی و حیطه‌ی کاری خود نمایید.
- مشاورهی شغلی یا حرفهای: این نوع مشاوره باید موقعیت‌های خاص محیطی و شغلی را در نظر بگیرد و دانش آموزان را به مشاغلی هدایت کند که استعداد، سوابق و تجارب لازم را برای آن داشته باشند.
این نوع مشاوره هم تخصصی است و دانستن آن برای شما این فایده را دارد که می توانید برای اهداف خود از دانش آموزان گزینش کنید.
- مشاوره و راهنمایی سازشی و انطباقی: این نوع مشاوره به تکامل عاطفی دانش آموزان در سازگاری با خویشتن، دوستان، اطرافیان و با محیط زندگی کمک می‌کند.
این نوع هم تخصصی است و نیاز به دانستن روان شناسی است، اما دانستن آن برای شما ضروری است.
- مشاوره و راهنمایی فردی: این نوع مشاوره، اختصاص به ارشاد و هدایت دانش آموزان در مسایل فردی و مشکلات شخصی ـ نظیر مشکلات مادی، خانوادگی، سازش با همکلاسان و نظایر آن ـ دارد، که مربوط به شماست و می‌توانید نقش خوبی در این نوع مشاوره ایفا نمایید.
- مشاورهی گروهی: این مشاوره به طرح مسایلی می پردازد که مورد نیاز اکثر فراگیران است. روش کار معمولا به صورت فیلم، سخنرانی و سپس بحث و سؤال و جواب است.
در این جا هم شما می توانید تقش خوبی ایفا کنید و مزیت آن دو چیز است: اولا، صرفه جویی در وقت و هزینه می‌شود و ثانیا استفاده‌ی تعداد بیش‌تری از دانش آموزان از تسهیلاتی که مشاوره در اختیار آنها قرار می دهد.
سؤال: یکی از مباحث مهم در مشاوره، ارتباطات مشاوره‌ای است. دراین باره توضیحی بفرمایید.
ارتباطات را باید روح اصول و فرایند مشاوره دانست، و باید توجه داشت که اساساً مشاوره بدون ارتباطات، موجودیت و معنا نمی یابد.
مشاوره، به دلیل اهمیت خاصی که در میان حرفه‌های یاورانه دارد، لازم است از ارتباطات حرفهای با تمام ویژگی‌های حرفهای بودن برخوردار باشد. بدین ترتیب، مشاور دسته‌ای از مهارت های اصولی و کاربردی را می آموزد، تا از آنها به هنگام ضرورت در راه تحقق اهداف مشاوره‌ای بهره‌مند گردد. اصول حرفهای بودن ایجاب می کند مشاور قبلا اطلاعات و تجربه‌های مفید و کارآمدی در زمینه‌ی ارتباطات به دست آورده باشد. بنابر این، یک مشاور لازم است قبلا معلومات کافی نسبت به فنون ارتباطات مشاوره‌ای کسب کرده باشد. همین فنون است که مشاوره را توصیف کرده، به نوعی آن را از سایر فرایندهای حرفهای و یاورانه متمایز می‌گرداند و به آن جهت می بخشد.
سؤال: رابطه‌ی حرفهای چگونه باید باشد؟
یک رابطه‌ی حرفهای باید عالمانه، یاورانه، صمیمانه و متعهدانه باشد.
سؤال: با چه برنامه هایی می‌توان ویژگی های فوق را احراز نمود؟
اولا، نیاز به آموزش های لازم، کارورزی‌های کافی و تجارب میدانی مستمر دارد؛
ثانیاً، در رابطه‌‌های حرفهای، باید موارد ذیل رعایت شود.
- رابطه‌ی حرفهای عالمانه
الف) قبل از هر اظهار نظری، کارشناسی لازم صورت پذیدد.
ب) قبل از هر اقدامی، نسبت به موضوع مورد نظر شناسایی لازم به عمل آید.
ج) بعد از هر نوع شناسایی، اندیشه‌ی لازم به عمل آید.
د) باید تلاش کرد با مراجع و مشکل او به سبک برخورد پزشک با بیمار رفتار شود؛ یعنی به صورت عالمانه و با تدبیر تمام در صدد رفع مشکل بر آمد.
- رابطه حرفهای یاورانه
الف) اطلاعات مفید و لازم به نوع مشکل به مراجع ارایه شود.
ب) توصیه‌های لازم با احترام و آداب تمام به مراجع تقدیم گردد.
ج) شناخت های غلط و گرایش های نامطلوبی که منشأ رفتارهای نابهنجار هستند، اصلاح شود.
د) در راستای حل مشکل و یا درمان مراجع، با وی همراهی گردد.
- رابطه‌ی حرفهای صمیمانه
الف) از ابزار محبت کافی به مددجو دریغ نشود.
ب) هیجانات کنترل شده، و با مراجع همدلی صورت گیرد.
ج) عواطف مراجع ساماندهی گردد.
د) در برخورد با مراجع و مشکلات او، حلم با بردباری پیشه شود.
- رابطه‌ی حرفهای متعهدانه
الف) مشاور باید حس مسؤولیت پذیری خود را به کار بندد.
ب) متقابلا، مراجع نیز باید حس حمایت پذیری خود را ابراز دارد.
ج) مشاور باید در قبال مراجع و حل مشکل او متعهدانه اقدام کند.
د) متقابلا، مراجع نیز باید در قبال مشاور و توصیه‌های او، متعهدانه رفتار کند.
سؤال: هر نوع ارتباطی نیاز به یک نوع ساختار دارد. به نظر شما ساختار ارتباطات مشاوره ای چگونه است؟
ساختار ارتباط مشاوره ای یا کلامی است یا غیر کلامی و یا ترکیبی از این دو، یعنی کلامی و غیر کلامی با هم.
سؤال: برای ارتباط کلامی، چه اموری مدخلیت دارند؟
در ارتباط کلامی، باید به امور ذیل توجه داشت:
۱٫پذیرش روانی و عاطفی مراجع:
در اولین برخورد با مراجع چه نوع ارتباط کلامی موثر است؟ چه باید گفت؟ و چگونه باید گفت؟ مشاور باید از عبارات و جملات دلپذیر، آرام بخش‌تر و سازمان یافته استفاده کند. چنانچه آداب کلامی مناسب در اولین مرحله رعایت شود، پذیرش روانی و عاطفی به سهولت انجام می پذیرد.
- ارایه‌ی رهنمون آغازین:
مشاور با بیان یک خاطره‌ی ساده، ترسیم یک منظره‌ی طبیعی، توصیف یک پدیده، خواندن یک قطعه‌ی ادبی، استفاده از یک ضرب المثل، نقل یک داستان، ارایه‌ی یک تجربه‌ی شخصی و کاربردی و طرح یک مسأله‌ی ویژه، می‌تواند نظر مراجع را به خود جلب کند و زمینه‌ی لازم را برای شرح مشکل و یا طرح مسأله از زبان او فراهم آورد.
مثلا دانش آموزی برای مشکل فقر مالی خانواده اش به شما مراجعه می کند و از این حیث که سال آخر دبیرستان است و با توجه به این مشکل، نمی تواند در دانشگاه قبول شود؛ می‌گویید: مرا به یاد ۱۵ سال قبل انداختی که آن روز من هم شرایط مثل شما را داشتم و رفتم پیش یک مشاور که این گونه راه‌کارهایی را به من داد و با توجه به فقر مالی خانواده‌ام، توانستم به جایی برسم که….
- مصاحبه‌ی حرفهای:
طرح سؤالات مناسب به منظور ورود به فضای روحی، روانی و رفتاری مراجع دانش آموزی، از عمده عناصر شکل دهنده‌ی مصاحبه‌ی مشاوره‌ای است، که آگاهی و آشنایی مشاور را نسبت به اصول مصاحبه نشان می‌دهد.
- تشخیص و اظهار نظر:
تشخیص و اظهار نظر مربوط به ارتباطات کلامی است و می‌کوشد مراجع را نسبت به وضعیت خویش تا حد مطلوب حساس کند و او را نسبت به فعالیت‌های مشکل زدایی و درمان گرانه بر انگیزاند. توجه داشته باشید اظهار نظر مشاور می تواند نوید بخش، مشوقانه، بر انگیزاننده، اخطار کننده و حتی بیم دهنده بوده؛ و بهتر است تا حد امکان کوتاه، گویا و رسا باشد.
- توصیه و رهنمود: آمرانه و ناهیانه نباشد و با صلابت و متانت ارایه شود.
- قرار بعدی: قرار بعدی بیشتر از طریق ارتباط کلامی و به وسیله‌ی گفتار تعیین کننده و جهت بخش و تعهد آور تنظیم و پیشنهاد می‌گردد.
سؤال: در ارتباطات غیر کلامی به چه اموری باید توجه داشت؟
- غیر کلامی وضعی: به طرز نشستن، جهت نشستن، سطح نشستن، مکان نشستن و وضعیت ظاهری باید توجه داشت.
- غیر کلامی حرکتی: به حرکات سر و گردن، شانه‌ها و دست‌ها، حرکات متوالی و ریز پاها و بدن باید توجه نمود.
- غیر کلامی اشاره‌ای: به حالت چشم، ابرو، سر و دست باید دقت شود.
- غیر کلامی چهره‌ای: به شاد وخندان، گرفته و غمگین، آراسته و پیراسته، و درهم و آشفته بودن فرد باید توجه داشت.
مثلا اگر از کسی انتظار دارید که ناگفته‌های درونی خود را برای شما بگوید، شما کمی سر را کج کنید و با چشمانتان به چشم‌ها و لب‌های وی با دقت نگاه کنید. در این صورت، او با انگیزه‌‌ی تمام حرف‌هایش را بیان می‌کند، چون شما را شنونده‌ی خوب حرفهای خود می بیند.
یا اگر می خواهید طرف جذب شما شود و کلامتان بر او نافذ گردد؛ هنگام گوش کردن، کمی به سوی وی که جلوی شما ایستاده است، خم شوید و با دقت به لبانش نگاه کنید. و ….
سؤال: چه عناصری ارتباطات مشاوره‌های را جهت می‌دهد؟
هم آوایی و همبستگی، اعتماد متقابل، و آرامش و آسایش.
سؤال: چگونه هم آوایی و همبستگی صورت می پذیرد؟
با پذیرای خوب و شنوای خوبی برای حرفهای وی بودن و پاسخگویی خوب به سؤالان و انتظارات مراجع.
سؤال: اعتماد متقابل چگونه؟
- با صلابت در رأی و متانت در سخن
- با توجیه یا استدلال برای پیشنهاد اصلاحی
- با برخورد صادقانه و هدایت گرانه
- پرهیز از وعده‌های نامطمئن
- همراهی در حل مشکل و ساماندهی رفتار
- با رعایت شؤون و حرمت‌ها
- پرهیز از واگرایی صریح و مستقیم
سؤال: ارامش و آسایش چگونه صورت می‌پذیرد؟
- با سخن نوید بخش
- امید به ساماندهی
- تقویت اعتماد به نفس
سؤال: یکی از اصول مشاوره، مصاحبه است؛ نقش مصاحبه‌ی مشاوره‌ای چقدر می‌باشد؟
با تنظیم و اجرای مصاحبه، مشاور به فضای فکر و ذهن مراجع راه می‌یابد. متقابلا، مراجع نیز فرصت می یابد تا خواست‌ها، اندیشه‌ها و آرزوهای خود را برای مشاور بازگو کند. با این کار، زمینه‌ی مساعدی جهت تخلیه‌ی هیجانات و گزارش تنش‌ها و نابسامانی های روحی و رفتاری مراجع پدید می آید، که به نوبه‌ی خود اولین گام ساماندهی و بازسازی روان و رفتار او به شمار می‌رود.
سؤال: ساختار مصاحبه باید چگونه باشد؟
- یا فردی است (مشاور ـ مراجع) ۲٫ یا تیمی گروهی است (مشاوران و مراجعان)
- یا تیمی است (مشاوران – مراجع) ۴٫ یا گروهی است (مشاور- مراجعان)
سؤال: مراحل مصاحبه چگونه باید انجام شود؟
۱٫مصاحبه‌ی ورودی و ابتدایی
این مصاحبه که اغلب توسط دستیار یا دستیاران مشاور در محیط مشاوره تنظیم و اجرا می گردد، با هدف شناسایی اولیه‌ی مراجع و کسب اطلاعات عمومی در راستای زمینه‌سازی برای عملیات تشخیصی مشاور سامان می یابد. اطلاعات مورد نیاز مشاور در این مرحله، شامل اطلاعات سجلی، تحصیلی و شغلی مربوط به مراجع می باشد.
- مصاحبه‌ی حرفهای و اساسی
این مصاحبه، به دنبال مصاحبه‌ی ورودی و بعد از پذیرش مراجع و شناسایی محدود او، توسط شخص مشاور و در جلسه‌ی مشاوره به اجرا در می‌آید. در هر صورت، اگر بپذیریم که دستیاران مشاور نیز در ترتیب و تنظیم این مرحله از مصاحبه نقش داشته باشند، باید تأکید کنیم که نقش اصلی را در این مورد مشخص، مشاور ایفا می کند. اطلاعات مربوط به نوع و طبقه‌بندی مشکلات و یا اختلالات و نابهنجاری‌های روانی و رفتاری مراجع، همچنین بستر سازی برای تشخیص هر چه بهتر و کامل‌تر عوامل مشکل و شناخت راه‌حل‌های آن، بر عهده‌ی این مصاحبه گذاشته شده است.
- مصاحبه‌ی پایانی
به منظور حصول اطمینان نسبی از روند موفقیت آمیز مشاوره، شایسته است مشاور در پایان مشاوره ـ هر چند به صورت برگزاری یک جلسه‌ی ویژه ـ ترتیبی اتخاذ کند که به حسب آن، مراجع به سؤالات کلیدی مشاور پاسخ دهد و میزان موفقیت و یا عدم موفقیت او را گوشزد نماید. اقدام به چنین مصاحبه‌ای، نه تنها با روح مشاوره منافات ندارد، بلکه زمینه‌ی نظارت لازم و کافی بر روند ساماندهی رفتار مراجع، بیشتر و بهتر فراهم می‌شود.
سؤال: مصاحبه به چه روش و سبکی صورت می پذیرد؟
- مصاحبه‌ی عادی:
معمولا جلسات مشاوره‌ای با تکیه بر این نوع مصاحبه تشکیل و اداره می‌شود. این نوع مصاحبه در مکان‌ها و فضاهای عادی و معمولی مشاوره و توسط همه‌ی مشاوران قابل پی‌گیری است.
- مصاحبه‌ی بالینی:
مصاحبه‌ی بالینی یا به عبارت دقیق‌تر مشاهده‌ی بالینی، توسط روان درمانگر یا روان پزشک در درمانگاه‌ها یا آسایشگاه‌هایی که بیماران در آن‌‌جا بستری می شوند، انجام می گردد و لحظه به لحظه مورد مطالعه‌ی دقیق و مراقبت ویژه قرار می گیرند.
- مصاحبه‌ی بازجویانه:
مراجع به جهت مشکل با نابسامانی خاصی ـ نظیر اضطراب و آشفتگی روانی ـ و به دلایل امنیتی یا محذورات اخلاقی و یا هر دلیل دیگر، واقعیت را کتمان می‌کند. مشاور در این مصاحبه علت نابسامانی رفتاری مراجع را می‌یابد تا درمان کند و مراجع واقعیت را بازگو نماید. (مثل مراجع قاتل یا مجرم در زندان و دادگاه)
- مصاحبه‌ی رفتاری:
ممکن است مشاور تشخیص دهد به جای مشاورهی گفتاری، به رفتار بپردازد و به وسیله‌ی نقاشی، رسم خط، مقاله یا انشا، نمایش، فیلم، بازی و … دقت نماید. مشاور در این موارد کنش‌ها و واکنش های مراجع را کاملا زیر نظر می‌گیرد و حتی از حرکات صورت، چین و چروک پیشانی، حرکات پلک و چشمان، تکانه‌ها بدنی، رنگ رخسار، لحن کلام و سایر فعل و انفعالات مربوط به صورت و بدن غافل نمی ماند.
سوال: به چه شیوه‌هایی می‌توان مصاحبه نمود؟
ـ شیوه‌های هدایت کننده، شیوه‌های بازدارنده، شیوه‌های آشکارسازی و شیوه‌های به سخن درآوردن.
سؤال: شیوه‌های هدایت کننده برای چه مراجعی استفاده می‌شود و با چه فنونی می‌شود از این شیوه استفاده کرد؟
ـ از این شیوه برای مراجعی استفاده می‌شود که مشکل خود را به صراحت و احیاناً بدون ملاحظه بیان می‌کند. پس مشاور در این شیوه هدایت گفتار مراجع را بر عهده می‌گیرد تا اولاً همه چیزی را نگوید و ثانیاً آنچه را که لازم به نظر می‌رسد اظهار کند.
و برای استفاده از این شیوه باید از این فنون استفاده کند
۱ ـ فن تداوم: که در این فن به تشویق مراجع می‌پردازد تطیر، آفرین، احسنت، بارک‌الله، بعدش چی شد؟ چه جالب، عجب و …
۲ ـ فن تکرار: در این فن شماور در بعضی جا وسط کلام مراجع پدیده‌ها تکه‌ای از کلام را تکرار می‌کند تا مراجع نسبت به آن بخش بیشتر تأکید ورزد. مانند:
مراجع: عصرها دمادم غروب غالباً دلم می‌گیرد.
مشاور: معذرت می‌خواهم عصرها دلتان می‌گیرد؟!
۳ ـ فن رهنمود مجدد: مراجع در بیان مطالب بی‌راهه می‌رود مشاور با این فن مراجع را به مسیر اصلی بحث هدایت می‌کند.
۴ ـ فن گذار: مشاور احساس می‌کند مطالبی ظریف هست که مراجع ناخواسته به آنها نمی‌پردازد در این حالت مشاور نکاتی را اشاره می‌کند که موجب می‌شود به بیان آن مطلب بپردازد.
سؤال: شیوه‌های بازدارنده برای چه مراجعی استفاده می‌شود و با چه فنونی از باید از این شیوه استفاده کرد؟
ـ این شیوه برای مراجعی بکار برده می‌شود که؛ مطالب را گزینشی بیان می‌دارد و یا از زبان دیگری بیان می‌کند و برای استفاده از این شیوه، فنونی راکه عرض می‌کنیم باید استفاده کرد:
- فن بازگشایی تاریخچه‌ی زندگی شخصی مراجع.
- فن بازگشایی تاریخچه‌ی مشکل مراجع.
- فن اصرار بر حضور مراجع اصلی.
- فن تشویق مراجع به صراحت‌گویی.
- فن بیم‌دهی مراجع.
سؤال: از شیوه‌ی آشکار برای چه مراجعی و با چه فنونی استفاده می‌شود؟
ـ این شیوه برای مراجعی استفاده می‌شود که؛ ناتوانی در بیان مطالب دارد که مبهم سخن می‌گوید و یا مراعات جنبه حیثیتی را می‌نماید. و فنون استفاده‌ی از این شیوه عبارتند از:
- فن تمرکز بر واژگان کلیدی مراجع.
- فن واگویی: مشاور در این فن به تکرار و پژواک کلام و دیدگاه مراجع می‌پردازد و بخشی از آن را می‌گوید که مشاور در این فرصت باید توجه بیشتر به واکنش‌های مراجع داشته باشد تا کمکی برای تشخیص موضوع مشاوره‌اش باشد.
- فن گریز: جهت تقریب به ذهن مراجع و روشن شدن مطلب مؤثر است تطهیر، خاطره، رویداد، شعر، و یا حتی افسانه البته متناسب با موضوع و به مقتضای مقام.
- فن تصریح: اگر از سوی مراجع تصریح صورت نگیرد. خود مشاور در جای مناسب به تصریح مشکل می‌پردازد تا از او تصدیق و یا گواهی بگیرد و یا در مقام واکنش رد نماید.
- فن تشویق.
- فن بیم‌دهی.
- فن نشانه‌یابی: در واکنش‌های زبانی، چهره‌ای و رفتاری مراجع در رویارویی با سؤالات و اظهارات مشاور.
سؤال:از شیوه‌ی به سخن درآوردن برای چه مراجعی و با چه فنونی می‌شود استفاده کرد؟
ـ این روش برای مراجعی کاربرد دارد که؛ از ابتدا سخن نمی‌گوید و یا در وسط کلام سکوت می‌کند.
مشاور باید توجه داشته باشد که در گامهای نخست به حداقل پاسخ مراجع بسنده کند و به تدریج باید مراجه را با خود همراه سازد. و فنون استفاده‌ی از این شیوه عبارتند از:
- فن واکاوی: مشاور با طرح سؤالات ابتدایی و روشن و با استفاده الگوهای مختلف سوال مراجع را به سخن در می‌آورد.
سؤال: ببخشید الگوهای سوال چه می‌باشد که در این فن ذکر کردید؟
الف ـ سوالهای باز: جای سوال تشریعی را برای سؤال شونده باز می‌گذارد.
مثال: مشاور: حالات خود را در اولین تجربه‌ی افسردگی بیان دارید؟
مراجع: اولین تجربه پس از یک خواب وحشتناکی بودکه…
ب ـ سؤالات بسته: آیا از مراجعه به مشاور واهمه دارید؟ بله / خیر
ج ـ سؤالات کاوشی: مشاور: تا به حال برای برطرف شدن مشکل خود چه تدبیری اندیشیده‌اید؟
د ـ سؤال‌های انعکاسی: مشاور: از چه فضای زمانی و مکانی خاص بیشتر رنج می‌برید؟
البته توجه داشته باشید که، در مقام به سخن درآوردن مشاور باید؛ بسیار لطیف، حساب شده، با صبر و حوصله، در ابتدای امر با گامهای کوتاه‌تر و اکتفاء به حداقل پاسخ مراجع نمایید.
سؤال: با تشکر، پس یکی از فنون این شیوه فن واکاوی بوده و فنون دیگر چه می‌باشد؟
- فن نقاشی یا تصویرخوانی: این فن برای کودکان و نوجوانان کار آمدتر است.
- فن گزارش‌خوانی: این فن برای مراجعی استفاده می‌شود و کاربرد دارد که حاضر است به صورت مکتوب مشکل خود را بیان کند.
- فن خاطره‌گویی: این فن برای مراجعی کاربرد دارد که از گزارش شفاهی و یا حتی کتبی احوال خویش ناتوان است.
البته لازم به تذکر است که، خاطره‌گویی مشاور باید از جنبه‌ی هدایت‌گری و جهت دهندگی برخوردار باشد تا برای مراجع هم‌شیرین و آموزنده و هم ترغیب کننده و جهت دهنده باشد.