آهن‌رباهای هدایت
علی صادقی سرشت
راه‌کارهایی برای جذب مخاطب در سنین مختلف
هدایت کودک و نوجوان جهت رساندن آن‌ها به رشدهای دینی و معنوی، داشتن روابط سالم اجتماعی و نیز رساندن آنان به شیوه‌های صحیح تفکر و اندیشیدن، بخش مهمی از دغدغه‌های والدین در داخل منزل و نیز مربیان پرورشی در محیط بیرون منزل همچون مساجد، مدارس و کانون‌های فکری کودک و نوجوان است. در این میان، دورنمای تربیت و به‌بیان‌دیگر هدف این هدایت کردن‌ها، طبق فرمایش قرآن، کمک به رساندن کودکان و نوجوانان به مقام خلیفه الهی در بزرگ‌سالی است.
برای ایفای هر چه بهتر این نقش، یکی از مهم‌ترین و اولین سؤالاتی که برای هر مربی پرورشی مطرح است عبارت است از این‌که چگونه کودک و نوجوان را جذب کنیم؟ معمولاً جذب کودک و نوجوان، دغدغه معلمان درسی نیست؛ چون کودک و نوجوان به‌محض ورود به مدرسه مجبور است نسبت به معلمان درسی خود تبعیت داشته باشد، هرچند آن‌ها را از جهت رفتاری قبول نداشته باشد؛ اما در بحث مربیان پرورشی این‌گونه نیست. به این معنا که جذب کودک و نوجوان، دغدغه مربیان پرورشی است؛ چراکه کودک و نوجوان در مدارس و مساجد مجبور نیست نسبت به مربیان پرورشی خود تبعیت داشته باشد و تا این افراد را از جهت رفتاری قبول نداشته باشد از آن‌ها تبعیت نخواهد کرد.
اما سؤال مهم این است، راز جذاب شدن یا به عبارتی خاصیت آهن‌ربایی پیدا کردن برای مربیان پرورشی چیست؟
راز آهن‌رباها
از میکل آنژ، مجسمه‌ساز مشهور پرسیدند: اگر به شما یک‌تکه چوب بدهیم و ده ساعت فرصت برای تراشیدن آن مجسمه، چگونه عمل خواهید کرد؟ ایشان گفتند: «۹ ساعت تبرم را تیز می‌کنم و در یک ساعت آخر مجسمه را می‌تراشم!» برای به کار افتادن آهن‌ربای هدایت و یا به بیان عامیانه‌تر برای تیز شدن تبر، نُه ساعت باید وقت صرف کرد! این نُه ساعت استعاره‌ای است برای توجه دادن مربیان به این نکته مهم که برای هدایت کودکان و نوجوانان باید جهت تقویت دو محور در رابطه با آن‌ها وقت زیادی صرف کنند؛ این دو محور مهم عبارت‌اند از:
- محور مقبولیت
- محور محبوبیت
آری، هم مقبولیت و هم محبوبیت در کار با کودک و نوجوان لازم است؛ اما در سنین زیر ده سال محبوبیت پررنگ‌تر است و در سنین بالای ده سال مقبولیت. مقبولیت یعنی به‌دست آوردن جایگاه، نزد عقل مخاطب و محبوبیت یعنی به‌دست آوردن جایگاه، نزد قلب مخاطب. پیامبر اکرم محمد مصطفی (صلی‌الله علیه و آله و سلم) نخست چهل سال در بین مردم خود زندگی نمود و زمانی که مقبولیت و محبوبیت را نزد مردم مشرک پیداکرده بود تا‌جایی‌که به حضرت لقب «امین» را می‌دادند، آنگاه به رسالت مبعوث شد و هدایت خود را بین مردم جزیره العرب آغاز فرمود. در اولین منبر تبلیغی خود، حضرت بر دامنه کوه صفائح ایستادند و بعد از جلب‌توجه کردن مردم با تکیه به همین مقبولیت و محبوبیت، از آن‌ها پرسیدند اگر به شما بگویم از پشت این کوه قومی برای مبارزه با شما می‌آید، آیا حرفم را قبول می‌کنید؟ مردم در پاسخ، کاملاً فرمایش رسول خدا را تأیید کردند؛ چون به امین بودن و مورد اعتماد بودن او یقین داشتند، در ادامه حضرت نسبت به راه دورودراز آخرت و تأثیر اعمال دنیا بر آخرت هشدار فرمودند.
بر این اساس می‌توان گفت مربیان پرورشی از همان نخست نباید شروع به کار تبلیغی کنند؛ بلکه گاه نیاز است چندین جلسه را صرف رسیدن به مقبولیت و محبوبیت کنند و در انتها وارد هدایت‌گری‌های مستقیم دینی شوند، اما چگونه؟ با ما همراه باشید تا با چندوچون مقبولیت و محبوبیت بیشتر آشنا شوید.
الف) مقبولیت
برای رسیدن به مقبولیت، هرکدام از مربیان لازم است در زمینه‌های زیر خود را پرورش دهند:
- الف مقبولیت مهارتی: لازم است مربیان محترم، مهارت یا مهارت‌هایی قابل‌ارائه را در خود حتماً تقویت کنند. برای مثال، رشته‌های ورزشی (فوتبال، والیبال، …)، رشته‌های درسی (زبان، ریاضی، …)، رشته‌های هنری (خطاطی، طراحی، نقاشی، خیاطی، …)، رشته‌های علمی موردعلاقه جامعه (رباتیک، نجوم، …)، توانمندی‌های جدید (تسلط به نرم‌افزارهای مختلف)، … می‌توانند هدفی برای ارتقای توانمندی‌ها مربیان قرار گیرند.
- ب) مقبولیت اندیشه‌ای: کسب برخی آگاهی‌ها برای مربیان محترم بسیار مناسب و ضروری است. برای مثال، کسب اطلاعات مفید درباره ویژگی‌های کودک و نوجوان، تسلط بر مباحث کلامی استاد بزرگوار عظیمی که صوت‌های آن از طریق اینترنت قابل‌دسترسی است، تسلط بر مباحث کتب معرفتی همچون کتب استاد شهید مطهری رحمه‌الله، آشنایی با تاریخ به‌وسیله مطالعه کتب تاریخی مربوط به تاریخ اسلام و تاریخ معاصر ایران، آشنایی با اشعار به‌وسیله مطالعه کتب ادبی همچون دیوان حافظ، سعدی، پروین اعتصامی، صائب تبریزی و… که مجموع این‌ها برای برقراری ارتباط هر چه‌بهتر با مخاطب و اقناع ذهن او مناسب است.
- ج) مقبولیت روشی در ارائه بحث‌ها: مربیان محترم، برای ارائه بحث‌ها برای سنین زیر ده سال لازم است بیشتر از بازی، قصه، داستان، … استفاده کنند و برای ارائه بحث‌ها به سنین بالای ده سال لازم است بیشتر از استدلال، تاریخ‌گویی و نکته‌گویی بهره برند.
شایان‌ذکر است مقبولیت به‌معنای مطابق میل کودک و نوجوان عمل کردن نیست؛ بلکه مقبولیت یعنی توانایی در اثبات توانمندی خود نزد کودک و نوجوان.
ب) محبوبیت
همان‌گونه که بیان شد، محبوبیت یعنی به‌دست آوردن جایگاه نزد قلب مخاطب. لازم است مربیان محترم برای رسیدن به محبوبیت نزد کودکان و نوجوانان به چند نکته توجه داشته باشند:
- الف) اصلاح رابطه باخدا و اهل‌بیت که بی‌شک منجر به اصلاح رابطه با کودک و نوجوانان خواهد شد. اقدامات زیادی را برای اصلاح رابطه می‌توان انجام داد؛ ازجمله خواندن نماز اول وقت و نماز شب به توصیه آیت‌الله قاضی و خواندن هرروزه دعای توسل به توصیه مرحوم شاه‌آبادی.
- ب) احترام گذاشتن به کودکان و نوجوان در محیط‌های مختلف. احترام، هسته اخلاق است؛ اگر خدای‌نکرده، مربی‌ای اهل احترام گذاشتن نباشد، به‌مرور بی‌اخلاقی در فضای رابطه او با دیگران شکل می‌گیرد و همین مسئله سبب دور شدن کودکان و نوجوانان از اطراف او می‌شود. احترام به کودک و نوجوان سبب می‌شود نفس آن‌ها کرامت و بزرگی پیدا کند و بر اساس فرمایش امیر مؤمنان علی (علیه‌السلام) کسی که نفسش کرامت پیدا کند، نفس خود را با گناه خوار نمی‌کند[۱] و غلبه بر شهوات بر او آسان می‌شود[۲] و برعکس کسی که کرامت نفس نداشته باشد، از شر او نمی‌توان در امان بود[۳] و به خیر او نمی‌توان امید داشت.[۴]
از سویی احترام و توجه کردن به کودک و نوجوان سبب می‌شود که آن‌ها «احساس مهم بودن» پیدا کنند. اگر والدین و مربیان این احساس را به آن‌ها ندهند، آن‌ها برای رسیدن به این احساس ممکن است دست به هر کاری بزنند حتی کارهای نادرست و ناشایست؛ چراکه رسیدن به احساس مهم بودن به گفته دیل کارنگی در کتاب آیین دوست‌یابی، یکی از نیازهای پایه‌ای هر انسانی است.
برای نشان دادن توجه و رساندن کودک و نوجوان به احساس مهم بودن، لازم است مربیان به تحسین کارهای مثبت کودک و نوجوانان به صورت‌های مختلف اقدام کنند. برای مثال، تحسین رفتار مثبت کودک و نوجوان در جمع (البته کوتاه و گذرا تا حس حسادت را برنیانگیزاند) می‌تواند راه‌کار مناسبی باشد. همچنین، حتی‌الامکان اختصاص زمان‌های انفرادی به‌صورت تبلیغ چهره به چهره، همچنین، هدیه‌های کوچک، اما همگانی که به همه کودکان و نوجوانان داخل کلاس داده شود، نیز، تذکر دادن‌ها در خلوت به کودک و نوجوان در صورت ارتکاب اشتباه، آن‌هم به این‌صورت که قبل از تذکر و نقد، نخست از او دو سه تعریف مثبت شود و بعد نقد او به‌صورت بسیار کوتاه و خلاصه بیان شود.
[۱]. ر.ک. غررالحکم، ص ۶۷۷٫
[۲]. ر.ک. بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۷۸٫
[۳]. ر.ک. بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۲۱۴٫
[۴]. غررالحکم، ص ۷۱۲٫