احسانِ خوب، احسانِ اجتماعی
علی دشتی
مصاحبه با آقای امیررضا تمدن۱
گزارشی از برنامه های تربیتی؛ تشکیلاتی با موضوع احسان و نیکوکاری در تشکل
یکی از نیازهای فوری و ضروری جامعه امروز ما، استفاده از ظرفیت احسان و نیکوکاری برای جریان‌سازی‌های فرهنگی و اجتماعی است. اطلاع و آگاهی از برنامه‌های اجرایی گروه‌های خودجوش فرهنگی در سراسر کشور می‌تواند ایده‌های خوبی را پیش روی همه علاقه‌مندان به این عرصه قرار دهد. یکی از اتحادیه‌های موفق استانی در این عرصه، اتحادیه شهرستان چهارمحال و بختیاری است. مسئولان، دانش‌آموزان و مربیان این اتحادیه، توانسته‌اند با همکاری هم و با استفاده از ظرفیت بومی استان و هیئت انصارالمهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، یک گروه جهادی متفاوت و یک اقدام حسنه مناسب را در هیئت اجرایی کند. برای آشنایی با فعالیت‌های این هیئت و گروه جهادی حضرت ولیعصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با جناب آقای امیررضا تمدن، دانش‌آموخته رشته معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (علیه السلام) و از مربیان سابق اتحادیه شهرستان چهارمحال و بختیاری به گفتگو نشستیم.
آقای تمدن، اگر بخواهید در موضوع احسان و نیکوکاری به یک نکته مهم اشاره کنید، آن نکته چیست؟
به نظرم مهم‌ترین نکته در موضوع احسان و نیکوکاری، کار خوب را خوب انجام دادن است؛ یعنی اگر قصد داریم کار نیک و پسندیده مورد تأیید شرع یا عقل را انجام دهیم، باید آن را به نحو احسن و خوب انجام دهیم. چون کار خوب را هم گاهی می‌شود سَمبَل کرد! نکته دیگر انجام کارهای خوب براساس رغبت و میل یا به عبارت بهتر، جوشش از درون است. این نکته دوم، در روند و اجرای کارهای نیک اثر بسیار مهمی دارد.
البته در مسئله احسان و نیکوکاری اگر قرار باشد در بین انجام دو یا چند احسان مخیّر باشیم، فضیلت در انتخاب سخت‌ترین آنهاست. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «بافضیلت‌ترین اعمال، سخت‌ترین آنهاست». شاید به استناد همین روایت بتوایم بگوییم، کارهای خوبِ سخت‌تر، بیشتر به چشم امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌آید.
به نظر شما موضوع احسان و نیکوکاری چگونه می‌تواند در فضای خانواده، جامعه، فضاهای آموزشی یا اساساً شخصیت خود دانش‌آموز اثر داشته باشد؟
به نظرم در این باره سه نکته مهم وجود دارد: نکته اول اینکه احسان به دیگران، قبل از آنکه کمک به آنها باشد، کمک به شخص احسان‌کننده است. به این صورت که هر شخصی مثلاً دانش‌آموزانی که ما با آنها ارتباط داریم، بر اساس یک احساس دردِ فرهنگی، اجتماعی یا اقتصادی، قصد کمک به دیگران را دارند. همین دردی که در یک دانش‌آموز به‌واسطه موضوعات مختلف شکل گرفته و به وجود آمده، شخصیت او را رشد می‌دهد. وقتی دانش‌آموز در این فضا و با چنین نگاهی رشد کند، خانواده و جامعه هم رشد خواهند کرد.
نکته دوم اینکه در مکتب اهل‌بیت (علیهم السلام) خدمت به دیگری خیلی مهم است. وقتی بتوانیم کارآمدی دین را از طریق خدمت به دیگران اثبات کنیم، یعنی توانسته‌ایم با تبلیغ عملی، مردم را به دین دعوت کنیم. همان‌گونه که روایت شریف می‌فرماید: «مردم را با وسیله‌ای غیر از زبان به دین دعوت کنید».۲
شما اگر تاریخ را مطالعه کنید، می‌بینید که مسیحی‌ها در قرون نوزده و بیست، برای تبلیغ مسیحیت از خدمات اجتماعی مانند خدمات پزشکی استفاده می‌کردند. حالا اگر دانش‌آموزی که او را به اسم دین و انجمن اسلامی می‌شناسند، به دیگران خدمت کند، تأثیر بسیار زیادی در معرفی خوب دین اسلام به مردم دارد.
نکته سوم در مورد ایفای خوب نقش‌ها در زندگی جمعی، به‌ویژه در زندگی خانوادگی است. همان نکته‌ای که در ابتدا در مورد احسان عرض کردم. اگر هرکسی، مثلاً دانش‌آموز، یاد بگیرد که نقش خود را خوب ایفا کند، وقتی ببیند هرکسی به هر دلیلی از وظیفه‌اش کوتاهی می‌کند، با نگاه احسان، هم نقش خود را درست انجام می‌دهد و هم برای جبران کم‌کاری‌های دیگران با نگاه احسان تلاش می‌کند. این عامل که در واقع همان ایثار است، به شدت در رشد شخصیتی و وسعت یافتن ظرفیت‌های او مؤثر است.
شما به عنوان یک مربی اگر بخواهید مفهوم احسان و نیکوکاری را در یک جلسه قرارگاهی برای دانش‌آموزان بیان کنید، چه نکاتی را مطرح می‌کنید؟
من فکر می‌کنم برای معرفی موضوعاتی مثل احسان، بیش از آنکه بخواهیم از طریق کلامی با دانش‌آموزان گفتگو کنیم، باید در عمل احسان و نیکی را به او نشان دهیم. مثلاً من اگر بخواهم در مورد احسان برای بچه‌ها صحبت کنم، جمع بچه‌های قرارگاه را به یک آسایشگاه می‌برم یا آنها را در جمع بچه‌های محروم یک منطقه دورافتاده و مستضعف حاضر می‌کنم. به نظرم این نوع کارها، تأثیر فراتری از کلام خواهد داشت. بحث احسان و نیکوکاری هم باید باتوجه به فراخور هر سنی مطرح کرد. به نظرم پایه‌های اولیه این موضوع باید از سنین شش یا هفت‌سالگی و از خانواده شروع شود.
راهکاری هم دارید؟
وقتی خانواده‌ای به بچه خود که کلاس اول دبستان است، می‌گوید تو می‌توانی مداد، پاک‌کن یا خوراکی خودت را به دوستت هم بدهی، عملاً به او یاد می‌دهند که چگونه می‌تواند به دیگران احسان کند.
مطلع شدیم در اتحادیه شهرکرد، چند نمونه اجرایی و خیلی خوب در زمینه احسان و نیکوکاری اجرا می‌شود. کمی درباره این نمونه‌ها برای ما توضیح می‌دهید؟
تقریباً چندماه پیش بحثی در میان دوستان ما به وجود آمد در مورد هیئت انقلابی و هیئت سکولار. به نظر دوستان ما، یکی از انواع هیئت سکولار، هیئتی است که نقش‌آفرینی اجتماعی ندارد؛ یعنی در فضای انقلاب اسلامی، بودن یا نبودن این هیئت مشکلی را از کسی حل نمی‌کند. این به نوعی تداعی‌گر موضوع جدایی دین از عرصه‌های مختلف زندگی است که طبق بیانات حضرت امام و آقا این سخن صحیح نیست. چون هیئت یک نهاد اجتماعی مهم در جامعه است، نباید به مسائل اجتماعی بی‌توجه باشد.
بعد از رصد فضاها و عرصه‌های مختلف، به این نتیجه رسیدیم که بحث اکرام ایتام از طریق کمیته امداد، شاید، هم اولویت بیشتری داشته باشد و هم نورانیت بیشتری؛ به شرطی که به صورت جدی آن را دنبال کنیم.
چه اقداماتی انجام دادید؟
ابتدا صحبتی بین مسئولان هیئت با مسئولان کمیته امداد استان انجام شد. بعد هشت سری شناسه دریافت شد، که هر شناسه متعلق به یک فرزند یتیم است؛ البته ایتامی که به لحاظ اقتصادی خیلی ضعیف هستند. چهار شناسه برای هیئت برادران و چهار شناسه برای هیئت خواهران بود.
شیوه کار چگونه است؟
بچه‌ها ماهی یک بار از طریق کمک به هیئت، هزینه سرپرستی این افراد را پرداخت می‌کنند. کمک‌هایی که یک شب در هیئت جمع می‌شود، به یک یتیم تعلق می‌گیرد.
با این کار عملاً چه اتفاقی می‌افتد؟
احساس مسئولیتی نسبت به محیط اطراف در دانش‌آموزان شکل می‌گیرد و حساسیت دانش‌آموزان نسبت به اتفاقات اجتماعی مهم اطرافشان برانگیخته می‌شود. وقتی این احساس شکل گرفت، روحیه مطالبه‌گری و دغدغه‌مندی آنها نسبت به موضوعات مهم و اساسی در حوزه‌های مختلف افزایش می‌یابد.
برای رشد و گسترش این طرح برنامه‌ریزی یا کاری هم انجام داده‌اید؟
این طرح تا الان فقط در مرکز شهرستان وجود داشت؛ ولی زمینه‌هایی هم به وجود آمده است برای اینکه در شهرستان‌های اطراف هم اجرایی شود. در بعضی مناطق هم گام‌هایی عملیاتی خوبی برداشته شده است.
با توجه به دغدغه‌ای که دارید، کارهای دیگری را هم در این حوزه پیگیری می‌کنید؟
اخیراً با چند رئیس بانک استان که در حوزه کارآفرینی و اشتغال حضور دارند، مذاکراتی داشتیم تا بتوانیم برای بحث اشتغال‌آفرینی ایتام و خانواده‌های بی‌سرپرست نیز کاری انجام دهیم.
در مورد اردوهای جهادی هم کمی توضیح بفرمایید.
گروه جهادی حضرت ولیعصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اتحادیه شهرکرد، تقریباً هر سال دو مرتبه اردوی جهادی برگزار می‌کند. رویکرد غالب این اردوها، عمرانی ـ فرهنگی و خدمات اجتماعی است.
در این اردوها فقط ساخت و آبادانی ظاهری منطقه، مورد توجه نیست. برنامه‌های بسیار خوبی در این اردو به همراهی اهالی منطقه و بچه‌های آنجا برگزار می‌شود که با استقبال خوبی هم مواجه می‌شود. به همین دلیل از جهت فرهنگی تأثیر زیادی بر روی اهالی، به‌ویژه نوجوانان دارد. برنامه‌هایی مثل حلقه معرفت، تلاوت دسته جمعی قرآن، برگزاری برنامه‌های مناسبتی و…
شاید باورتان نشود در بعضی مناطق، مردم حتی یکبار هم در جلسه‌ای مثل هیئت هفتگی شرکت نکرده بودند و با حضور ما در آنجا، برای اولین این اتفاق روی داد. این کار، به تعبیر مقام معظّم رهبری، یک نوع کار فرهنگی خودجوش و تمیز است.
چه میزان از اجرای این طرح‌ها به عهده دانش‌آموزان هیئتی است؟
طبیعتاً امور ستادی و پیگیری‌های اداری با مسئولین اتحادیه است. اما بخش اجرایی یا به اصطلاح امور صفی آن، به طور کامل بر عهده خود بچه‌هاست. یعنی جمع‌آوری کمک‌ها، اطلاع‌رسانی، ترغیب دیگران به این کار و بسیاری دیگر از امور مربوط به این کار، توسط دانش‌آموزان پیگیری می‌شود. این حضور و نقش‌آفرینی فعال دانش‌آموزان، آثار و برکات کار را هم افزایش می‌دهد.
به عنوان سؤال آخر: اگر نکته‌ای باقی مانده بیان بفرمایید؟
نکته مهمی که به نظرم باید دانش‌آموزان، مربیان و مسئولان اتحادیه‌ها بدانند، ضرورت شکل‌گیری ارتباط و تداوم آن با مردم مناطق محروم است. گاهی یک ارتباط تلفنی یا پیامکی، می‌تواند تصویر خوبی در ذهن مردم از دانش‌آموزان انقلابی به جای گذارد. بعدها می‌توان با استفاده از همین نگاه مثبت، بسیاری از مشکلات اجتماعی و فرهنگی را برطرف کرد.
از شما تشکر می‌کنیم که با ما گفتگو داشتید. برایتان آرزوی موفقیت داریم.
بنده هم برای شما و تمامی مربیان، دانش‌آموزان و مسئولان اتحادیه‌ها در سراسر کشور آرزوی توفیق روزافزون دارم.
پی‌نوشت
[۱]. از مربیان سابق اتحادیه انجمن اسلامی دانش‌آموزان در شهرستان شهرکرد
[۱]. قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام): «کُونُوا دُعَاهَ النَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ لِیَرَوْا مِنْکُمُ الِاجْتِهَادَ وَ الصِّدْقَ وَ الْوَرَع؛ ابن ابى یعفور گوید: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: مردم را به غیر از زبانتان دعوت به دین کنید، تا سعى و کوشش و درستى و پرهیزگارى و خویشتن‌دارى را از شما مشاهده کنند». على بن حسن طبرسى، مشکاه الأنوار فی غرر الأخبار، ص۴۶.