آوینی پرچم‌دار نگاه انقلابی به رسانه
زهرا اروجی
«اسم رسانه‌های گروهی یا وسایل ارتباط‌جمعی نسبت به ماهیتی که اکنون تلویزیون و سینما در سراسر جهان یافته‌اند، بسیار بی‌آزار می‌نماید؛ همچون پوست خوش‌خط‌وخالی که مارها پوشیده‌اند! تلویزیون و سینما اکنون به وسایلی برای تسخیر روح بشر در خدمت استمرار استیلای قدرتمندان و ارباب جور [تبدیل‌شده‌اند]. در نفس عبارت ارتباطات و تبادل اطلاعات، هیچ نکته‌ای وجود ندارد که بتواند مبین این روح خبیثی باشد که در تلویزیون و سینما دمیده‌اند؛ اما محتوا و ماهیت این وسایل، حکایت دیگری دارد…. اصولاً از وسایل و ابزار نمی‌توان انتظار داشت که نسبت به کاربرد خویش بی‌اعتنا باشند»۱
فرهنگ و هنر غرب در نگاه سیدمرتضی آوینی شاخصه‌هایی دارد ازجمله اصالت لذت و منفعت، اصالت تصویر و خنثی نبودن؛ باید آن‌ها را همان‌گونه که هستند شناخت و شناساند. سیطره این شاخصه‌ها در فرهنگ غرب باعث شده است غربی‌ها نتوانند غیر آن را درک کنند. نکته‌ای مهم که در مواجهه با غرب باید موردتوجه قرار بگیرد تا از پازلی که غرب برای خودساخته است خارج شد و در دنیای محدود آن‌ها محصور نشد. علاوه بر انحصاری که در تصویر و منفعت‌طلبی فرهنگ غربی وجود دارد خنثی نبودن ابزارهای غربی باعث شده است که به‌سادگی نتوان از ابزارهای آنان استفاده نمود؛ زیرا وقتی اساس رسانه‌ای تصویر و ترسیم است، بیشتر در خدمت تفکر و جهان‌بینی تصویری مانند خشونت، لذت‌های جسمانی و مادی است و بیان مفاهیم انتزاعی با این رسانه دشوارتر می‌شود؛ بنابراین نشان‌دادن توکل، توسل، خوف‌ورجا و مفاهیمی از این دست در سینما کار دشواری خواهد بود و ناگزیر باید به سمت چندلایه صحبت کردن، نماد، استعاره، ایهام و اشاره رفت که به همان میزان انتقال پیام دشوارتر خواهد بود.
این نگاه شهید آوینی نه ازآن‌رو بود که وی منکر تکنولوژی است و یا شناخت کافی از غرب ندارد، بلکه برعکس وی در دانشگاه هنر تحصیل و سینما تدریس می‌کرد؛ برای تلویزیون سریال می‌ساخت و در عین حال معتقد بود نباید ساده‌انگارانه، ساده‌لوحانه و کودکانه تصور شود که به همان سادگی که انسان غربی از این رسانه استفاده می‌کند، ما نیز می‌توانیم استفاده کنیم. بلکه باید اجتهاد بیشتری به خرج داد تا بتوان این اسب سرکش را رام کرد. کتاب‌های مختلفی ازجمله کتاب آیینه جادو ، مجموعه مقالات رستاخیز جان و انفطار صورت و … از جمله آثار وی در تبیئن اندیشه‌هایش است.
پی‌نوشت
- آوینی، سید مرتضی، مقاله تکنولوزی ارتباطات.