وسوسه بد
ابراهیم اخوی
نوجوان و مدیریت غریزۀ جنسی
بخش دوم
در شمارۀ پیشین پیرامون بیداری غریزۀ جنسی در نوجوانان، آسیب‌ها و مدیریت آن صحبت کردیم. در این شماره پیشنهادات خود را برای ترکِ شایع‌ترین انحراف جنسی در نوجوانان، یعنی رفتار جنسی با خود، بیان می‌کنیم:
- از قدرت خداوند کمک بگیر!
غریزۀ جنسی هدیه‌ای الهی است که علاوه بر برخورداری انسان از لذت بهره‌مندی آن به شکل درست و حلال، موجب تداوم نسل انسان می‌شود. به نوجوان پیشنهاد می‌شود که در ترک این رفتار، نجوایی این گونه با خداوند داشته باشد: «خدایا! این غریزه هدیه تو به من است. خودت مرا در مهار این غریزه و استفاده درست از آن یاری کن!». این پیوند معنوی، جدال عقل و شهوت را به نفع عقل، تمام کرده و نوجوان را برخوردار از نیرویی سرشار، جهت مقابله با وسوسه‌های جنسی می‌کند. در همین راستا لازم است نوجوان را از ارزش عفت‌ورزی و پاداش‌های معنوی این مقاومت‌ها آگاه نمود.
- باورهای خود را اصلاح کن!
الف. برخی از نوجوانان می‌پندارند که این کار، ضرری برای جسم و روح آنها ندارد و لازم است آسیب‌ها به شکلی علمی و مستند بازگو شود.
ب. برخی دیگر گمان می‌کنند که تخلیۀ جنسی، کاری لازم بوده و ترک آن موجب فشارهای جسمی و روانی می‌شود. در حالی که وجود هورمون جنسی در بدن، نه تنها ضرری ندارد؛ بلکه سبب رشد و استحکام عضلانی و استخوانی بدن شده و مقدار زاید آن به صورت خودکار، همانند شیر اطمینان آبگرمکن، در خواب از انسان دفع می‌شود.
ج. عده‌ای دیگر فکر می‌کنند که به جای کارهای جنسی بزرگ‌تر، از خودارضایی استفاده می‌کنند و با این کار بد، از وقوع کار بدتر مانند زنا، تجاوز و… جلوگیری به عمل می‌آید. برای این گروه، زشتی نافرمانی به هر شکلی که باشد در مقابل آفریدگار توضیح داده شده و کوچک‌انگاری گناه و عواقب ناشی از آن بازگو می‌شود. در عین حال آموزه‌هایی که این گناه را کبیره دانسته و زنای دست معرفی کرده‌اند، بیان می‌شود.
د. برخی به خود تلقین کرده‌اند که ترک این کار ممکن نیست و آنها قدرت ترک را ندارند. در مقابله با این باور غیر منطقی، از شیوۀ پیشنهادی امام صادق(ع) استفاده می‌کنیم که به فرد گناهکار فرمود: «آیا حاضری این عمل خودارضایی را در جمع و در حضور دیگران انجام دهی؟» فرد گفت: «خیر!» حضرت فرمود: «پس اختیارت به دست خود تو می‌باشد». این عده از نوجوانان باید بپذیرند که ترک هر عادت و رفتاری ممکن است و انسان از قدرت تغییر بسیار بالایی برخوردار است. شرط لازم این کار خواستن است.
- اگر مرد رهی جانا قدم مردانه زن!
امروزه دسترسی به محرک‌های جنسی بسیار راحت شده است. وجود شبکه‌های اجتماعی که در آن هر نوع اطلاعاتی را می‌توان به اشتراک گذاشت و تمایل نوجوان به ارائۀ اطلاعات و تصاویری که از او شخصیتی به روز و آگاه را تداعی کند، سبب شده تا عصمت‌شکنی جنسی رواج یابد. کنترل همۀ موارد هم ممکن نیست؛ ولی می‌توان با آموزش خودکنترلی و مدیریت خویشتن به نوجوان، شیوۀ مقابله با محرک‌هایی که مقدمه این کار هستند را آموخت. لازم است نوجوان همه مواردی که سبب تحریک جنسی او می‌شوند را از زندگی خود حذف کند. پاره‌ای از این محرک‌ها عبارتند از دسترسی به فیلترشکن‌های اینترنتی، دسترسی به فیلم‌های مستهجن، خواندن کتاب‌های جنسی، نشستن و ارتباط با افراد مبتلا، رفتن به رختخواب پیش از غلبۀ خواب، دیر برخاستن از رختخواب به هنگام بیداری، زیاد ماندن در حمام، تنها ماندن در اتاق دربسته، بی‌برنامه رها کردن خود، استفاده زیاد از غذاهای محرک مانند شیرینی‌جات، تنقلات، پیاز، ادویه، سرخ‌کردنی‌ها، تحرک نداشتن و عدم فعالیت در زمینه‌های ورزشی، پوشیدن لباس‌های تنگ و… . می‌توان به نوجوان پیشنهاد داد که از رمز گذاری سیستم رایانه یا گوشی همراه خودداری نموده یا در صورت لزوم، خانواده را از رمز آن با خبر سازد تا زمینۀ وسوسۀ جنسی، با احتمال وارسی از سوی اعضای خانواده کاهش یابد.
- ورزش کن تا رها شوی!
از نظر علمی، توان جنسی یک انرژی قابل تبدیل است. می‌توان به نوجوان توصیه کرد که این قدرت خود را تبدیل به یک انرژی حرکتی نماید. لازم است نوجوان با تنظیم فعالیت‌های ورزشی ممکن مانند پیاده‌روی، ورزش‌های گروهی مثل فوتبال، والیبال، بسکتبال و… و نیز فراگیری مهارت‌های رزمی، شکل تازه‌ای از انرژی را در خود پدید آورد که سلامت جسمی، روانی و معنوی وی را به دنبال خواهد داشت. این برنامه می‌تواند با گام‌های کوچک آغاز شده و تا مراحل حرفه‌ای ادامه یابد. اختصاص زمان به ورزش، به هیچ وجه اتلاف وقت به شمار نمی‌آید. به ویژه زمانی که این فعالیت‌ها با انگیزۀ ایمن ماندن از معصیت انجام می‌شود، یک عبادت نیز محسوب می‌گردد. در پاره‌ای از موارد، لازم است خانوادۀ نوجوان را نسبت به نیاز فرزندشان به ورزش، توجیه نمود تا زمینه و اجازۀ ورود به این فضای سلامت را فراهم سازند.
- لذت‌های درست را افزایش بده!
یکی از علت‌های اقدام به رفتارهای نامناسب جنسی، کشاننده‌های لذت هستند. یعنی فرد به خاطر رسیدن به لذت جسمی، حاضر به زیر پا گذاشتن باورهای خود شده و پس از آن نیز دچار اضطراب ناشی از سردرگمی میان لذت و معصیت می‌گردد. از این رو، به نوجوان پیشنهاد می‌کنیم که میل به لذت را در خود با توسعۀ لذت‌های صحیح دیگر، تأمین نماید. به عنوان مثال، وقتی برنامۀ روزانۀ یک نوجوان به گونه‌ای تنظیم شود که در آن لذت‌هایی مانند خوردن، خوابیدن، بودن با دوستان، درس خواندن در یک محیط آرام، تفریحات مناسب، تماشای تلویزیون، کارِ همراه با مزد، ورزش‌های مورد علاقه، بازی کنترل شده رایانه‌ای، لذت خرید و مانند آن وجود داشته باشد، می‌توان امیدوار بود که گرایش به لذت‌های نامناسب به تدریج کاهش یابد.
- خودت را جریمه کن!
انزجار درمانی، روشی برای از بین بردن رفتارهای نامناسب است. در این روش که بر اساس مکتب روان‌شناسی رفتارگرا تنظیم شده است، پس از ارتکاب عمل به ظاهر خوشایند، وضعیتی ناخوشایند نیز به آن اضافه شده تا در مجموع میل به ارتکاب را خنثی نماید. کودکی که بدون اجازۀ والدین از خوراکی استفاده کرده و پس از آن با محرومیت از لذت دیگری روبرو شده است، در واقع نوع بی‌لذتی را برای خود رقم زده است. یا نوجوانی که تا صبح مشغول ارسال و دریافت پیام از طریق شبکه‌های اجتماعی بوده و صبح از یک مسابقه جذاب جا مانده است، دچار نوعی انزجار درمانی است. دربارۀ مسائل جنسی نوجوان نیز می‌توان چنین برنامه‌ای چید. برای ترک کامل خودارضایی، می‌توان به نوجوان پیشنهاد جریمه داد. یعنی نوجوان با خود و خدای خود عهد کند که هر گاه مرتکب این عمل شد، روز بعد از آن را روزه بگیرد یا مقدار زیادی از پس انداز خود را صدقه بدهد یا خود را موظف به انجام کار دشوار دیگری نماید، مثلاً از برخی غذاها محروم کند و تا مدتی از برنامه‌های مورد علاقۀ تلویزیونی، دست بکشد. بهتر است این جریمه‌ها برای مقدمات این کار وضع شوند تا پیشگیری به عمل آید. مثلاً هر وقت که نوجوان به سراغ یک سایت مستهجن رفت، هر چند که این کار باعث خودارضایی او در آن زمان نشود، خودش را جریمه مادی یا معنوی نماید. همچنین از نگهداری سی‌دی‌های مبتذل، رمان‌های جنسی، ذخیرۀ تصاویر لخت، ارتباط با جنس مخالف و… خودداری کرده و برای توانمند شدن در این گام، به ازای هر کدام از تخلفات، محرومیتی را متقبل شود.
- پرهیز از ارتباط حرام
ارتباط در دنیای نوجوان، مسئله‌ای بسیار جدی و حیاتی است. نوجوانان از راه ارتباط با دیگران، به کشف بیشتر خصوصیات فردی خود می‌رسند و از طریق هم‌نوایی با دیگران، گروه‌هایی تشکیل می‌دهند که در آن احساس آرامش و توانمندی بیشتری دارند. در این میان، یکی از تمایلات نوظهور در دوران نوجوانی، تمایل به ارتباط گرفتن با جنس مخالف است. نوجوان به مقتضای تغییرات فیزیکی و روانی جدیدش، به شدت نیاز به جنس مخالف را در خود احساس می‌کند تا در سایۀ این ارتباط، به آرامش برسد. از این رو مسئلۀ دوستی با جنس مخالف، مشکلی است که بسیاری از نوجوانان و خانواده‌های آنان را دچار مشکلاتی کرده است. زمانی که این رابطه شکل می‌گیرد، بخشی از جان و روان نوجوان درگیر آن شده و در نتیجه، ناخواسته پردازشگری جنسی در ذهن راه می‌افتد که برون‌داد آن می‌تواند رفتارهای جنسی ممنوع، مانند خودارضایی باشد. می‌دانیم تنها شکل صحیح این ارتباط در آموزه‌های اسلامی، ازدواج است که نوجوان تا رسیدن به این مرحله، فرسنگ‌ها فاصله دارد. از این رو، ضمن پذیرش این نیاز طبیعی نوجوان، باید او را در مهار و مدیریت این احساس یاری نمود که روش‌های آن در شماره‌ای مستقل برای شما مخاطبان گرامی نشریۀ راه‌نما، تشریح خواهد شد.
- گفتگو با مشاور
در پاره‌ای از موارد که کنترل جنسی از توان نوجوان خارج شده، یا رفتارهای جنسی بی‌پروایی از او سر می‌زند، احتمال بروز اختلال‌های شخصیت در او می‌رود. مانند زمانی که نوجوان بدون توجه به حریم شخصی دیگران، دست به انجام رفتارهای ناشایست می‌زند، یا در جایی که نوجوان از وسوسه‌های جنسی ذهنی رهایی نمی‌یابد و نمی‌تواند آنها را مهار نماید، احتمال بروز مشکلی به نام «وسواس فکری» از نوع جنسی می‌رود که برای درمان آن، با توجه به تست‌ها و روش‌هایی که در مراکز مشاورۀ تخصصی وجود دارد، می‌توان اقدام نمود. بسیاری از والدین در این موارد با عنوان افت تحصیلی، پرخاشگری یا حواس‌پرتی نوجوان مراجعه می‌کنند که لازم است یک مشاور آگاه با ریشه‌یابی درست، به علت اصلی بی‌قراری ذهنی نوجوان پی برده و با روش‌های علمی، در ریشه‌کن ساختن آن وی را یاری رساند.
منابع جهت مطالعۀ بیشتر:
- برجعلی، احمد: «تحول شخصیت نوجوان (با تاکید بر شیوه‌های فرزندپروری)»، تهران، وراش دانش، چاپ اول، ۱۳۸۴٫
- بیابانگرد، اسماعیل: «روان‌شناسی نوجوانان»، تهران، انتشارات دفتر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸٫
- مصلحی، جواد: «تربیت جنسی فرزندان»، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۴٫
- نجاتی، حسین: «روان‌شناسی نوجوانی»، تهران، نشر بیکران، بی‌تا.
- دکتر گیلولی، جسیکا: «آموزش‌های قبل از بلوغ برای دختران»، ترجمۀ فریبا جعفری، نمینی، تهران، نشر طلایه، چاپ اول، ۱۳۸۱٫
- دکتر موسوی، شکوفه: «رابطۀ والدین و نوجوان»، تهران، قطره، چاپ چهارم، ۱۳۹۱٫
- دن فونتنل: «کلیدهای رفتار با نوجوانان»، ترجمۀ مسعود حاجی‌زاده، تهران، صابرین، چاپ سوم، ۱۳۷۸٫
- پارسونز، راب: «آنچه والدین باید دربارۀ نوجوان بدانند»، ترجمۀ ندا شادنظر، تهران، قطره، چاپ اول، ۱۳۸۷٫
- کمبل، راس و چپمن، گری: «چگونه فرزند بالغ خود را تربیت کنید؟»، ترجمۀ طیبه احمدی، قم، خردآذین، ۱۳۸۹٫
- معتمدی، زهرا: «رفتار با نوجوان»، لک لک، تهران، چاپ پنجم، ۱۳۷۳٫
- دیانت، سید مصطفی: «آرامش طوفانی»، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، چاپ دوم، ۱۳۹۴٫
- مارتین، کارن و والبریج، جین : «فرزند نوجوان من»، ترجمۀ علیرضا کاربخش، تهران، نشر شولا، چاپ اول، ۱۳۸۴٫
- چنارانی، محمد علی: «رفتار پیامبر(ص) با کودکان و نوجوانان»، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ دوم، ۱۳۸۰٫
- سادات، محمد علی: «راهنمای پدران و مادران»، تهران، نشر اسلامی، چاپ پنجم، جلد ۱، ۱۳۷۴