سبد کالای مدرسه انقلاب
مهران رجبی
تحلیل و بررسی بخش غیرنمایشگاهی جشنواره مدرسه انقلاب
جشنواره مدرسه انقلابِ امسال، یک فرق اساسی با سالهای پیش از این دارد. آن هم اضافه شدن بخش غیرنمایشگاهی به این جشنواره است. سرود، تئاتر، داستان کوتاه، کاردو و ایده های ناب انقلابی از عناوین بخش غیرنمایشگاهی به شمار میروند. اضافه شدن این عناوین به جشنواره مدرسه انقلاب، سبد برنامهای این جشنواره را به مراتب خوشآب و رنگتر کرده است؛ چرا که در ایام برگزاری جشنواره، تمام مدارس، قابلیت برپایی نمایشگاه را نداشتند. به همین خاطر، غالبا به دلیل ترافیک کاری شبکه پشتیبان و کادر اتحادیه، مدارسی که این قابلیت را در خود نمیدیدند؛ عملا برنامه و یا فعالیت خاصی در ایام دهه فجر انجام نمیدادند. به هر ترتیب، تقارن چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب و برگزاری جشنواره مدرسه انقلاب با ترکیب جدید، فرصت خوبی برای ایجاد شور، نشاط و آگاهی در بین دانشآموزان سراسر کشور ایجاد کرده است.
در فصل اول پرونده ویژه این شماره، بخش نمایشگاهی را از زبان برخی از اعضاء خانواده بزرگ اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان سراسر کشور، مورد بررسی قرار دادیم. حال در این فصل، میخواهیم درخصوص عناوین بخش غیرنمایشگاهی، مطالبی را با شما همراهان همیشگی ماهنامه راهنما به اشتراک بگذاریم.
داستان از چه قرار است؟
بدون تردید، داستان را میتوان یکی از اثرگذارترین گونه های هنری در تمامی اعصار بشریت دانست. اهمیت اینگونه ی هنری را، حتی میتوان از قرآن کریم نیز دریافت؛ چرا که در بسیاری از موارد، شاهد آن هستیم، که این مصحف شریف، با استفاده از داستان و قصه، مطالب خود را بیان مینماید.
در حال حاضر نیز با توجه به پیشرفت بیحد و حصر رسانه های گوناگون؛ و مصادره به مطلوب نمودن آنها توسط جریان باطل، بیش از پیش اهمیت حضور مؤثر در این عرصه احساس میشود. در جریان پیشرفت ساختارهای گوناگون داستانی، حضور فعال اندیشمندان اروپایی و غربی به چشم میخورد. تا جایی که داستان و رمان، به محفل و لژنهای برای تبیین اندیشه های این افراد تبدیل شدهاست. در کنار فعالیت این اندیشمندان که غالبا تحت تاثیر اندیشه های متریالیستی و سوسیالیستی پرورش یافته اند، نمونه های موفقی از آثار نویسندگانی یافت میشود که در مقابل نژادپرستی و امپریالیسم۱، قلم به دست گرفتهاند.
پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، ظهور نویسندگانی با رگ و ریشههای تفکر غربی، جریان خطرناکی در تاریخ ادبیات داستانی ایران بهراه انداخت. تا جایی که حتی در برخی از آثار موفق- به لحاظ ساختاری-، تفکر آتئیستی نیز دیده میشد. پس از پیروزی انقلاب، اما ورق بر میگردد. درکنار انقلاب سیاسی، اقتصادی و…، انتظار انقلاب فرهنگی و هنری نیز از سوی فرهیختگان جامعه اسلامی میرود. در این بین اتفاقات خوبی رخ داده است، اما تا ظهور اندیشمندان انقلابی داستان نویس، فاصلهی زیادی دیده میشود.
علی ای حال با توجه به اهمیت ذکر شده، بخشی از وظیفهی تشکلهای دانشآموزی، شناسایی و رشد درست استعدادهای هنری ازجمله، داستان نویسان است. اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشآموزان نیز، بارها تلاشهای خوبی در این عرصه به نمایش گذاشته است. از تشکیل خانه قلم دانشآموزان گرفته تا برگزاری جشنواره دوسالانه داستان نویسی “یک ناگهان سبز”.
در حال حاضر نیز با بستر بوجود آمده در جشنواره مدرسه انقلاب و حضور در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب، فرصت خوبی برای شناخت استعدادهای داستاننویسی نوجوان در دست مربیان اتحادیهها است. به همین خاطر شبکه پشتیبان اتحادیه انجمنهای اسلامی، باید شناخت حداقلی نسبت به داستان نویسی، بالاخص داستان کوتاه داشته باشند.
اگر تاکنون مطالعاتی درخصوص داستانکوتاه داشتهاید یا خودتان داستان مینویسید، که هیچ؛ اما اگر اطلاعات کافی در این خصوص ندارید، تنها چند سطر دیگر این مطلب را با دقت بخوانید.
داستان به دستههای مختلفی تقسیم میشود؛ رمان، داستان بلند، داستان کوتاه و مینیمال از این دسته میباشند. آنچه که ما با آن در جشنواره مدرسه انقلاب سر و کار داریم، داستان کوتاه است. عمده تفاوت داستان کوتاه با سایر دستهها به همین صفت کوتاه بودنش بر میگردد.
عنصر اصلی داستان کوتاه –که آن را از دیگر گونههای نوشتاری جدا میکند- تخیل است. این به این معنا نیست که واقعیت هیچ جایی در داستان ندارد، بلکه طرح اولیه یک داستان میتواند بر اساس یک خاطره یا پدیدهای که قبلا نویسنده آن را مشاهده کرده، صورت بگیرد. در اصل، پرداخت نویسنده، که پر و بال به طرح اولیه میدهد، یک نوشته عادی را تبدیل به یک داستان میکند. داستانکوتاه، دارای چند عنصر اصلی میباشد: طرح، موضوع، درون مایه، شخصیت و شخصیتپردازی، زاویه ی دید، پیرنگ، صحنه، گفتوگو، لحن، فضا، زبان، زمان، مکان، حادثه، سبک و تکنیک.
توضیح و تفصیل هر یک از این عناصر، در این مطلب میسر نیست۲؛ اما نیازی هم نیست که شما به تمام این عناصر مسلط باشید تا بتوانید پیرامون داستانکوتاه با دانشآموزان به گفتوگو بپردازید. کافی است با مطالعه حداقلی در این خصوص، مراقب باشید تا بچهها ساختار اصلی داستان کوتاه را رعایت کنند. نکته قابل تامل این است که نباید از دانشآموزان، در همین ابتدای مسیر انتظار داشت تا اثری منحصر به فرد تولید کنند؛ بلکه کافی است دست به قلم شوند و همان قصههایی را که در سر میپرورانند، روی کاغذ بیاورند (البته ناظر به این موضوع که شما قبل از هدایت ساختاری، حتما هدایت محتوایی را نیز در نظر داشتهاید). پس از نگارش اثر، نوبت به ویرایش میرسد. بگذارید بچهها آنچه را که نوشتهاند خط بزنند و دوباره بنویسند. این موضع باعث میشود تا اتفاقهای جدیدتر و بعضاً بهتری در روند داستانشان به وجود بیاید. پس از ویرایش نهایی چندین بار با دقت، داستان را بخوانید. ببینید کجای داستان اجازه نمیدهد شمای مخاطب، به خواندنتان ادامه بدهید. باز هم برای تصحیح، داستان را به دانشآموزتان بازگردانید و مشکل را برایش تشریح کنید. نکته مهم در این مسیر این است که شما باید خواننده و مخاطب خوبی برای بچهها باشید. اگر در اطرافتان کسی را میشناسید که نویسنده است، داستان بچهها را به او هم نشان بدهید تا نقاط ضعف و قوت اثر را بیرون بکشد. در کنار تمام این کارها، به شما توصیه می کنم از کتاب «بیست و هشت اشتباه نویسندگان» غافل نشوید. این کتاب، نوشته خانم «جودی دلتون» و ترجمه روانِ مرحوم «محسن سلیمانی» است.
داستانکوتاه، شما را از بخش خاطرات انقلابی غافل نکند. اگر میبینید دانشآموزانی هستند که دست به قلماند اما داستان نویس نیستند، تلاش کنید آنها را در بخش خاطرات انقلابی راه بیاندازید. در این بخش دانشآموزان میتوانند بروند سراغ بزرگترهای فامیل یا آشناها و خاطرات حضورشان در انقلاب را روی کاغذ بیاورند. این بخش کمک بسیار خوبی به مکتوب نمودن تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی مینماید.
صحنه را روشن کنید
یکی دیگر از گونه های هنری که به شدت مورد توجه عموم مردم قرار گرفت هاست، نمایش صحنه ای یا همان تئاتر است. این هنر با عنوان «تعذیه» و نمایش «رو حوضی» در تاریخ ایران ثبت شده است. در ادامه به بررسی اجمالی تئاتر دانش آموزی میپردازیم.
پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، توجه ویژهای به این هنر تاثیر گذار شدهاست. در همین اواخر نیز جریانات خوبی در عرصه هنرهای نمایشی صورت گرفته است که از جمله آنها می توان به نمایش «شب آفتابی» و «هبوط تا ظهور» اشاره کرد. البته این نکته حائز اهمیت است که این دو نمایش در فضایی خارج از آمفیتئاترها برگزار شده. با توجه به تاثیرگذاری این هنر بر اقشار مختلف، بدیهیاست که نظر اتحادیه انجمنهای اسلامی دانشآموزان نیز بیش از پیش به این موضوع جلب شدهاست. به گونهای که در همین راستا بخش ویژهای در جشنواره مدرسه انقلاب با عنوان تئاتر صورت گرفتهاست.
در ابتدا بگذارید دانشآموزان خودشان گروه نمایششان را تشکیل بدهند. آنها به درستی یکدیگر را پیدا میکنند. پس از تشکیل گروه تئاتر، این مطلب را به آنها انتقال بدهید که باید جایگاه هر نفر مشخص شود. مثلا چه کسی کارگردان است و چه کسی بازیگر. قبل از هرچیز در اجرای یک نمایش، نیاز به یک نمایشنامه مناسب است. شما برای این کار میتوانید از دانشآموزان مستعد بخواهید تا با توجه به محتوای مورد نظر، دست به نگارش نمایشنامهای کوتاه و جذاب بزنند. در همین راستا کتاب «سرباز کوچک امام» در بخش پسران و کتاب «راز درخت کاج» در بخش دختران به عنوان موضوع ویژه جشنواره معرفی شدهاست. ویژگی این دو کتاب، صحنههای متفاوتی است که میتواند به راحتی موضوع یک نمایش ده دقیقهای باشد. با این حال اگر دانشآموزان خواستند فارغ از این دو کتاب، با موضوع دیگری، نمایششان را تولید کنند؛ به شما توصیه میکنم سری به مجموعه کتابهای «نمایشنامههای آسان» بزنید.
پس از انتخاب نمایشنامه مناسب، باید چند جلسه نمایشنامه خوانی برگزار شود. به این صورت که، دانشآموزان در کنار هم شخصیتهای متفاوت نمایش را انتخاب میکنند و دیالوگهایشان را میخوانند. این کار به بچهها کمک میکند تا بهترین شخصیت را برای هر یک از بازیگران پیدا کنند و در عین حال لحن گفتوگوها نیز مشخص میشود. پس از آن، تمرین اصلی روی صحنه آغاز میشود. برای یک نمایش ده دقیقهای، حداقل باید پانزده تا بیست بار نمایش به طور کامل تمرین و میزانسنها به درستی چیده شود. در کنار اجرای تمرین، گروه صحنهپردازی باید، صحنه را آماده نمایش کند. پس از پایان تمرین، نیاز است دو تا سه مرتبه نمایش اصلی، با اجرای گریم و تمام مختصات نیاز، برای شما و چند تن از مربیان دیگر اجرا شود. به خاطر داشته باشید، در اجرای نمایش صحنهای به دلیل زنده بودن این اجرا و حضور تماشاگران، بار روانی زیادی روی بچهها خواهد بود؛ پس با تشویق به موقع و تقویت روحیه میتوانید به آنها بسیار کمک کنید. به آنها گوشزد کنید که در تئاتر نباید به اشتباهات صورت گرفته فکر کنند و تنها باید روند طبیعی نمایش را ادامه دهند. نکته مهم پایانی اینکه در تمامی این موارد، شما باید نقش یک مشاور و راهنما را داشته باشید و دانشآموزان، خود بایستی کار را جلو ببرند.
صدا می آید؟
جدیترین فعالیت هنری، در همان روزهای ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی به محض ورود امام خمینی–رحمه الله- به فرودگاه، رقم خورد. سرود «خمینی ای امام» ساخته حمید شاهنگیان و شعر مرحوم حمید سبزواری، توسط یک گروه کر و به مناسبت ورود امام خمینی-رحمه الله- اجرا شد. هرگز نمیتوان تأثیر سرودهای ساخته شده در اوایل انقلاب و دوران دفاع مقدس را انکار کرد؛ چرا که پس از گذشت چندین دهه از ساخت برخی از این سرودها، هنوز هم با شنیدنشان، اشعار سرود را زمزمه میکنیم.
به دنبال جریان موفقی که در ساخت سرودهای انقلابی به راه افتاده است، نمیتوان از نقش دانشآموزان در این عرصه چشمپوشی کرد. در کنار محسنات فراوانی که ساخت یک سرود دارد (از ترکیب شعر و همخوانی گرفته تا موسیقی کلامی زیبا )، حضور نوجوانان و دانشآموزان نیز در این میان جذابیت گروههای سرود را دو چندان میکند. در رابطه با سرود دانشآموزی هم چند نکته را با هم بررسی خواهیم کرد.
بدیهی است که در برخی از مدارس گروههای سرود فعالیت دارند. قدم اول در این مدارس تهیج مسئول انجمن یا هیئت مرکزی برای ارتباط گیری با این گروههای سرود و فعالیت در جشنواره مدرسه انقلاب است. درصورتی که مدارس فاقد گروه سرود، تصمیم به شرکت در این بخش را گرفتهاند، تنها کافی است که از آنها بخواهید چندین نفر از بچههایی را که قرائت قرآن شیوایی دارند، به کمک دبیرانشان بیابند. در کنار این کار میتوانند اعلامیه تشکیل گروه سرود را نیز در تابلو اعلانات بچسبانند. فراموش نکنید که دانشآموزان نباید از ارتباط چهره به چهره غافل شوند. پس از تجمیع نفرات، نگران ناهمخوانی صداها نباشید. مطمئنن به دلیل تفاوت سنی بین دانشآموزان، بعضیها صدای ضخیمتر و بعضی دیگر صدای نازکی دارند. این مشکل با چندین مرتبه تمرین و استفاده از نغمات آسان قابل حل است؛ چرا که با تکرار خوانش سرود، بچهها جایگاه صدای خود را پیدا خواهند کرد. اگر سرود انتخابی دانشآموزان نیاز به تکخوان هم داشت، خوب به صداهای بچهها توجه کنید و صدای فردی که نرم و آرام میخواند را برای تکخوانی انتخاب کنید. در تشکیل یک گروه سرود ایدهآل، پس از تجمیع گروه زیر نظر استاد موسیقی، شاعرِ گروه شعر مناسبی با آهنگ پیشنهادی استاد میسراید و تمرین به مراتب حرفهایتر خواهد بود. اما در نظر داشته باشید، دانشآموزان شما قرار نیست یک گروه کُر حرفهای تشکیل دهند. به همین منظور تکرار سرودهای اجرا شده نه تنها خالی از لطف نیست بلکه به شدت پیشنهاد میشود. به همین منظور در انتها کد QR چند سرود مناسب را برایتان آوردهایم.
کاردو و ایدههای انقلابی
به فعالیتهای جمعی و آگاهی بخشی در میان اردو، کاردو گفته میشود. شما با برگزاری کاردو مدرسه انقلاب و حضور دانشآموزان در اماکن تاریخی انقلاب اسلامی، فضای مناسبی را برای انتقال محتواهای مورد نظر خود ایجاد کردهاید. اگر این اتفاق بیافتد و قبل از برگزاری نمایشگاههای مدرسه انقلاب، بچهها را به این کاردو ببرید، مطمئنن بازخورد بیشتری خواهید گرفت. نکته مهم در کاردو، آگاهی مربی همراه دانشآموزان، به مسائل و مناطق تاریخی گوناگون انقلاب اسلامی است. مربی باید بداند که قبل از ورود به موزه عبرت، از چه خاطرات و نکات تاریخیای استفاده کند. این کاردو لزوما نباید در پایتخت برگزار شود. در شهرستانهای محل سکونت خود دانشآموزان حتما اماکنی هستند که بتوانند باعث انگیزش و آگاهی بخشی آنها پیرامون انقلاب اسلامی بشود. از برگزاری تورهای داخل شهری غافل نشوید.
سالها پیش، اتحادیه انجمنهای اسلامی دانش آموزان، جشنواره ملی ایدههای برتر را برگزار کرد. موضوع آن جشنواره به این شکل بود که دانشآموزان، هر طرح و ایدهای که با مشورت و جلسات گوناگون هیئت مرکزی به آن میرسیدند، در کاربرگهای مخصوص یادداشت و برای دفتر مرکزی ارسال میکردند. اما در حال حاضر، بچه-ها بایستی، به ایده های انقلابی که قابلیت برگزاری دارد دست پیدا کرده و پس از اجرا در جشنواره شرکت کنند. توجه داشته باشید مهمترین راهکار در این بخش این است که دانشآموزان را به سمت برگزاری جلسات منظم ایدهپردازی و بارش فکری سوق دهید.
۱/ از جمله این آثار می توان به رمانهای، «ریشهها»، «بینوایان» و «کلبه عمو تام» اشاره کرد.
۲/ برای مطالعه بیشتر می توانید به کتاب «عناصر داستان» نوشته جمال میرصادقی مراجعه کنید.