دختر تراز اسلام
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسمی مدیر دفتر پژوهش‌های مرکز فرهنگی تبلیغی آینده‌سازان قم
تبیین الگوی تعالی
الگوی تعالی دختران یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های علمی تربیتی اتحادیه انجمن‌های دانش‌آموزان کشور است که با ابتکار حجت‌الاسلام والمسلمین حاج علی اکبری، نماینده مقام معظم رهبری در اتحادیه شروع شد. آشنایی با الگو، چیستی، چرایی و ابعاد مختلف آن و همچنین فراز و نشیب‌های آن، برای مربیان ضروری است. حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسمی، مدیر دفتر پژوهش‌های مرکز فرهنگی تبلیغی آینده‌سازان، علاوه بر اینکه پشتوانه پژوهشی پروژه، هدایت پژوهشگران آن را نیز بر عهده دارد. در ادامه گفت‌وگویی را پیرامون الگوی تعالی با ایشان می‌خوانیم.
ایده الگوی تعالی از کجا مطرح شد؟
بعد از تدوین نسخه اولیه منظومه و سیر فکری تربیتی در سال ۸۸ و تلاش برای جاری‌سازی آن در میدان عملیاتی تشکل، یکی از مشکلات اساسی، تفاوت‌های دختر و پسر در حوزه‌های گوناگون بود.
دختر و پسر در سه حوزه با هم تفاوت دارند؛
اول. تفاوت در ساختار خلقت؛ خداوند در ساختار جسمی، روحی و روانی دختر، ظرافت‌ها، ویژگی‌ها، نیازها و توانمندی‌هایی را قرار داده که با ویژگی‌های پسران متفاوت است. برای نمونه، دختران از عواطف و احساسات سرشارند و یا از هوش زبانی ویژه‌ای بهره‌مند هستند
دوم. تفاوت در نقش‌ها و مأموریت‌ها؛ این تفاوت برآمده از تفاوت در خلقت است. از نگاه اسلامی، نقش‌های تعریف شده برای جنس دختر، متناسب با توانمندی‌ها و ویژگی‌های سرشتی اوست. با این نگاه، نقش‌های این دو جنس متفاوت خواهد بود؛ دختران باید خود را برای ایفای نقش مادری و همسری آماده کنند، در حالی که پسران باید آماده ایفای نقش پدری و همسری شوند.
سوم. تفاوت در اهداف و الزامات؛ به طور طبیعی، وقتی دو جنس با ویژگی‌ها و نقش‌های متفاوت وجود دارد، مسیر تربیتی آن‌ها هم متفاوت می‌شود؛ پس نمی‌توان مسیری را که با نگاه پسرانه طرحی شده، برای تربیت دختران به کار گرفت.
بنابراین، تشکل در میدان عملیات تربیتی نمی‌توانست از نسخه واحد برای جنس دختر و پسر استفاده کند.
این مشکلات به علاوه مسائلی دیگر، سبب شد تا نماینده مقام معظم رهبری، حجت‌الاسلام حاج علی اکبری، ایده الگوی تعالی دختران را مطرح کند. ایشان در گام اول، خود وارد میدان شده و بیش از یک سال در جلسات مستمر هفتگی، به تبیین الگوی تعالی دختران پرداخت. مجموعه مباحث ایشان در کتابی با عنوان درآمدی بر الگوی تعالی دختران، چاپ شد. در گام‌های بعدی هم دفتر پژوهش‌های مرکز فرهنگی تبلیغی آینده‌سازان، به تکمیل مباحث ایشان در قالب جزوات الگوی تعالی دختران پرداخت و ان‌شاءالله، به زودی نسخه جدید کتاب به همراه پیوست جزوات آن در اختیار تشکل قرار می‌گیرد.
لطفا این الگو را در یک جمله کوتاه برای ما بیان کنید؟
اگر الگوی تعالی را به یک ساختمان تشبیه کنیم، این ساختمان دارای چهار پایه اصلی است؛ مبانی، اصول حاکم، نقش‌ها و جدول الزامات.
تعریف الگوی تعالی هم برگرفته از همین عناصر است؛ یعنی الگوی تعالی مجموعه‌ای هماهنگ از مبانی، اصول حاکم، نقش‌ها و جدول الزامات، با هدف ترسیم چهره دختر تراز نظام اسلامی است.
پس در کلامی کوتاه، الگوی تعالی، برش دختران منظومه فکری تربیتی است.
لطفا درباره این عناصر بیشتر توضیح دهید؟
مبانی، گزاره‌هایی توصیفی[۱] هستند که موجه کننده نظام الگوی تعالی هستند. به بیان ساده، مبانی مانند سازه‌های زیرین و اساسی ساختمان الگو هستند؛ بنابراین، ریشه و اساس پذیرش الگو، وابسته به پذیرش این گزاره‌ها است.
برای نمونه، پذیرش تفاوت در ساختار خلقت دختر و پسر، یکی از مبانی الگو است. پس اگر کسی منکر تفاوت‌های جنسی یا جنسیتی شود، چیزی به نام الگوی تعالی دختران نخواهیم داشت.
اصول حاکم، قواعد کلی برگرفته از منابع اسلامی است که راهنمای وظیفه رفتاری شخص، در تزاحم میان مسئولیت‌ها است. برای نمونه، اصل اصالت خانواده به ما می‌گوید در تزاحم میان مسئولیت‌های اجتماعی و مسئولیت‌های خانوادگی، مسئولیت‌های خانوادگی اصل ثابت است و مسئولیت‌های دیگر، باید بر اساس این اصل تنظیم شوند. پس نمی‌توان به بهانه مسئولیت‌های اجتماعی، از وظایف و نقش‌های خانوادگی مانند نقش مادری یا همسری شانه خالی کرد.
نقش، یعنی جایگاهی که دارای مجموعه‌ای از مأموریت‌ها و وظایف مشخص است. برای نمونه، جایگاه مادری که دارای مأموریت‌هایی مانند تربیت فرزند، مدیریت منزل، تنظیم اقتصاد خانواده، رشد معنوی خانواده و… است.
الگوی تعالی، متشکل از چهار نقش دختری، همسری، مادری و اجتماعی است.
الزامات هم، بایسته‌های میان نقش‌ها و مأموریت‌ها است؛ بایسته‌هایی که برای دست‌یابی به مأموریت‌های یک نقش، باید رعایت شوند. برای نمونه، یک دختر برای تحقق نقش مادری در آینده، باید بهداشت فردی خود را رعایت کند.
مجموع این عناصر، چهره دختر تراز اسلامی را ترسیم می‌کند.
لطفا رابطه بین منظومه و الگوی تعالی را برای مربیان بیان کنید.
ساختار جدول الزامات و سیر الگوی تعالی، دقیقا همان ساختار منظومه و سیر فکری تربیتی است. برای نمونه، منظومه از سه ساحت بینش، گرایش و رفتار و همچنین چهار محور ارتباطی خدا، خود، دیگران و جامعه شکل گرفته است؛ این ساختار، دقیقا در الگو نیز تکرار می‌شود.
یا اولویتبندی و ارزش‌گذاری منظومه در قالب ده محور-موضوع نشان داده شده، ارزش‌گذاری و اولویتبندی الزامات الگوی تعالی نیز بر همین اساس شکل گرفته است. پس می‌توان ادعا کرد که الگوی تعالی، برش دخترانه منظومه و سیر فکری تربیتی است.
کدام بخش از اجزای الگوی تعالی برای مربیان کارآمد است؟
مهم‌ترین عناصری که در میدان عملیات تربیتی مربیان را یاری می‌دهد، اول، سیر ارزش‌گذاری شده و اولویتبندی شده الگوی تعالی دختران است. مربیان بر اساس این ارزش‌گذاری‌ها، به‌خوبی با موضوعات دارای ارزش سرمایه‌گذاری در فضای دخترانه آشنا می‌شوند.
دومین عنصر عملیاتی الگو، اصول حاکم است. به گمان بنده، در طراحی و اجرای تمامی فعالیت‌های تشکل، باید این اصول رعایت شوند. تصور کنید ما می‌خواهیم یک هیئت دخترانه داشته باشیم و یا یک اردوی دخترانه و… را برگزار کنیم، طراحی اسلامی و صحیح این فعالیت‌ها، وابسته به در نظر گرفتن اصول حاکم بر الگوی تعالی است. برای نمونه، اصل تناسب در این برنامه‌ها باید رعایت شود. مطابق اصل تناسب در اردوها، باید فعالیت‌ها یا ورزش‌ها و یا برنامه‌هایی طراحی شود که متناسب با ساختار، روحیات و ویژگی‌های دخترانه باشد.
مشکلات و موانع اجرایی شدن الگوی تعالی از منظر شما چیست؟
جاری‌سازی الگوی تعالی، نیازمند چند گام اساسی است؛
نخستین گام، آموزش تبدیل موضوعات الگو در قالب طرح‌درس‌ها و درس‌نامه‌های ترویجی است که برای مربیان امکان تدریس محتوای الگوی تعالی، به ساده‌ترین شکل فراهم شود. در این مسیر، استفاده از هنر و خلاقیت، نقش اساسی دارد.
نکته دیگر در مبحث آموزش مربیان، استخراج مسایل مبتلی‌به و میدانی مربیان است. از مشکلات رایج فعالیت‌های آموزشی، اکتفا به مطالب یا موضوعات کلی (نه مسایل مورد نیاز مربیان و دانش‌آموزان) است. حل این مسئله، نیازمند زحمات دوستان در واحد تولید و یا دفتر پژوهش‌های مرکز فرهنگی تبلیغی آینده‌سازان و واحد خواهران این مرکز است که تلاش‌های خوبی هم با توجه به شرایط و کمبودهای موجود، در حال انجام است.
گام مهم دیگرِ جاری‌سازی الگو، برنامه‌سازی منطبق بر الگو است. طبیعی است که تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های منطبق با الگو، نقش اساسی در تحقق آن دارد؛ چراکه سرمایه‌گذاری‌های انسانی و مالی، بر اساس همین سیاست‌ها انجام می‌گیرد. برای نمونه، اینکه ما در حوزه تحصیل یا انتخاب رشته دختران، چه سیاست‌هایی را دنبال کنیم، یا در حوزه ورزش بانوان از چه سیاست‌هایی پیروی کنیم؟ در برنامه‌سازی‌های ملی هم، همین مسئله وجود دارد و نقش اساسی را در این گام، دفتر مرکزی و به‌ویژه معاونت خواهران اتحادیه به عهده دارد.
[۱]. گزاره توصیفی یعنی جمله‌ای که مفاد آن هست‌ها و نیست‌ها است؛ در مقابل گزاره‌های توصیه‌ای که مفاد آن باید‌ها و نبایدها است.