بلوغ خود را مدیریت کنید
ابراهیم اخوی
نوجوان و مدیریت غریزۀ جنسی
بخش اول
سخنی با مربیان
یکی از مسائل پر سؤال در میان نوجوانان، مدیریت غریزۀ جنسی است. این پرسش به شیوه‌های گوناگون و با انگیزه‌های مختلفی مطرح میشود. برخی از نوجوانان برای آشنایی بیشتر با بیداری جنسی کنونی خود و دریافت اطلاعات درست، به سراغ مربیان می‌آیند. گروهی دیگر برای ایمن ماندن از آسیب‌های غریزۀ جنسی و دسته‌ای دیگر از نوجوانان، به قصد رهایی از گناهانی که ریشۀ جنسی دارند، برنامه می‌خواهند. می‌دانیم که هم زمان با بلوغ جسمی، یکی از غرایز خاموش انسانی، شروع به فعالیت کرده و مطالبات خود را دارد. این بیداری جنسی در نوجوان، به دلیل نداشتن اطلاعات کافی یا درست، گاهی مشکلاتی را پدید می‌آورد که حل آنها زمان و هزینۀ روانی و معنوی زیادی را می‌طلبد. می‌دانیم که رویکرد دین در مسائل روانی، رویکردی پیشگیرانه است و تلاش می‌کند تا با وضع قوانینی، از وقوع مشکل جلوگیری کند؛ اما اگر شخصی به دلایل گوناگون در بحرانی افتاد، نگاه دین، از منظر امید بخشی و ارتقای بینش به او برای حل مشکل می‌باشد. دربارۀ مشکلات جنسی نوجوانان نیز این رویکرد مشاهده میشود. یعنی دین اسلام چند سال قبل از بلوغ، با وضع قوانین ارتباطی برای کودکی که «ممیز» شده، اندک اندک او را از افتادن در دام مشکلات جنسی دور ساخته و با تمرین ارتباط درست به وی، او را آمادۀ حریم‌سازی ارتباطی در سنین تکلیف می‌نماید. توجه به این نکته ضروری است که باز کردن افشاگری جنسی برای نوجوان، نه رفتاری شرعی است و نه روان‌شناختی! زیرا نوجوان پس از اعتراف به گناهان جنسی، تمایلی به ادامۀ ارتباط تربیتی با مربیان ندارد؛ چون تصور می‌کند ذهنیتی منفی از او در نگاه مربی شکل گرفته است. از این رو، توصیه میشود مسائل تا جایی که امکان دارد، به روش‌های غیرمستقیم مانند نامه‌نگاری بدون نام و مشخصات، بازگویی برخی از آسیب‌ها به صورت آموزشی در کلاس‌هایی که احتمال بروز این مشکل هست، معرفی کتاب‌هایی برای مطالعۀ نوجوان و مانند آن ارائه شود و از هرگونه رفتاری که کرامت نوجوان را مخدوش نماید، پرهیز گردد.
مدیر خودت باش!
مسائل جنسی با نیرومندی ویژه خود، تنها با تقویت اعتماد و ایمان در افراد قابل کنترل هستند. یعنی نمی‌شود آنها را توسط فرد دیگر مهار کرد. غیر از این، با رسیدن کودک به دورۀ نوجوانی، حالت‌های روانی تازه‌ای نیز در وی پدیدار میشود. یکی از این حالت‌های مورد توجه، میل به استقلال‌خواهی و خودمحوری است. این تمایل سبب میشود تا نوجوان از پذیرش نظر دیگران سر باز زند و تلاش کند که خود مسئولیت رفتار و اندیشۀ خویش را بر عهده بگیرد. با توجه به این ظرافت روحی، لازم است در خیلی از موارد، به استقلال‌خواهی نوجوان احترام گذاشته و حتی از آن به بهترین نحو استفاده کنیم. به عنوان مثال در مسائل غریزی و جنسی نوجوان، از واژۀ مدیریت جنسی استفاده کنیم. معنا و پیام این واژه برای نوجوان این خواهد بود که خود مسئولیت ادارۀ جنسی خویش را بر عهده خواهد داشت و قرار نیست کسی او را کنترل یا مدیریت کند. تأثیر این روش، در دست‌یابی نوجوان به مهارتی به نام «تقوا» خود را نشان خواهد داد. در واقع والدین یا مربیان با این نگاه، روی خلوت نوجوان تأثیر گذاشته و پایه‌های سعادت را در وی پی‌ریزی می‌کنند. نوجوانی که با داشتن اطلاعات به هنگام و کافی، از ابتدا توانسته مانع سرکشی نیروی جنسی شود و در ادامۀ مسیر نوجوانی نیز وسوسه‌های جنسی را شناسایی و با آنها مبارزه کرده است، می‌تواند مهیای پرش به دنیای واقعی موفقیت در سایۀ ایمان باشد.
چرا سرکشی؟
یکی از جنبه‌های بلوغ، کنجکاوی‌های جنسی در نوجوانان است که به علت رشد غریزۀ جنسی، در آنها پدید می‌آید. پیشگیری از بروز مشکل، از راه ارتقای دانشِ درست و نگاه صحیح به غریزۀ جنسی، به دست می‌آید که والدین و مربیان در انتقال این اطلاعات نقش عمده‌ای دارند. گذر سالم از مرحلۀ نوجوانی، وابسته به کنترل این غریزۀ سرکش بوده و مهار آن نیز نیازمند تدبیرهای لازم از سوی پدران و مادران است. با این وجود، روان‌شناسان عواملی چون کمبود محبت، تربیت نا درست، تظاهر جنسی والدین در مقابل نوجوان، محیط نا سالم، سخت‌گیری‌های بی‌دلیل، تبلیغات هم‌سالان، ضعف اخلاقی خانوادگی، وجود وسایل و کتاب‌های تحریک کننده و برخی از عوامل دیگر را از دلایل عمدۀ انحراف جنسی نوجوانان برمی‌شمارند که اصلاح رفتار جنسی، به حذف این عوامل منفی وابسته است.(۱)
بر این اساس، تربیت جنسی صحیح نوجوان، یکی از وظایف عمدۀ والدین و از ظریف‌ترین کارها در این دوره است. در راستای تحقق این هدف، رعایت نکاتی چون ایجاد سرگرمی برای نوجوان، پرهیز از دادن اطلاعات اضافی و خارج از محدودۀ سؤال او، جدی گرفتن سؤالات جنسی نوجوان، کنترل عواملی که باعث تحریک جنسی نوجوان میشود و سرانجام، دادن اطلاعات لازم و راهنمایی نوجوان در برخورد درست با مسایل جنسی که می‌تواند او را در گذر از این امواج پرتلاطم یاری رساند، ضروری است.(۲)
رفتار جنسی با خود
انحرافات جنسی در نوجوان شکل‌های گوناگونی دارد که شایع‌ترین آن، وجود عادت ناپسند «خودارضایی» است. به دنبال اولین خواب شبانه‌ای که برای نوجوان اتفاق می‌افتد، گاهی تجربۀ لذت جنسی، نوجوان را کنجکاو کرده و به دنبال تکرار آن در بیداری است. از آنجایی که این انرژی در اندام تناسلی انباشته شده، نوجوان تلاش می‌کند تا از راه دست‌ورزی با این اندام، به تکرار لذت بپردازد. با توجه به کمبود اطلاعات نوجوان و بی‌خبری آنان از آسیب‌های این کار و نیز بی‌اطلاعی از گناه بودن چنین رفتاری، به تدریج این مسئله به صورت عادت در‌می‌آید. با افزایش دامنۀ اطلاعات نوجوان در سال‌های بعد از سویی و دشواری ترک این رفتار به دلیل عادت شدن از دیگر سوی، نوجوان با تعارضی جدی روبرو میشود که حل آن به راحتیِ دیگر مسائل نیست؛ چون از مطرح کردن آن واهمه دارد و در عین حال از اینکه توانایی ترک آن را ندارد، مرتب خود را سرزنش می‌کند و به تدریج تبدیل به نوجوانی بی‌نشاط همراه با انبوهی از احساسات منفی و کوهی از سؤال‌های بی‌جواب میشود. برخی از نوجوانان با گرفتن اطلاعات جنسی درست و متناسب با نیاز خود در قبل از بلوغ، عملاً در این دام جنسی نمی‌افتند. اما عده‌ای دیگر زمانی متوجه ناپسند بودن، گناه آلود بودن و آسیب‌های این رفتار جنسی می‌شوند که ترک آن برایشان دشوار است. در این راستا علاوه بر سوق دادن نوجوان به مطالعۀ کتاب‌های سودمند در این زمینه(۳)، گام‌هایی برای ترک این مشکل پیشنهاد میشود که در شمارۀ بعد به آنها اشاره خواهیم کرد.
پی‌نوشت‌ها:
(۱) «روان‌شناسی نوجوانی»، ص۴۷٫
(۲) زهرا معتمدی: «رفتار با نوجوان»، ص۵۸٫
(۳) مانند کتاب «آرامش طوفانی»، نوشته سید مصطفی دیانت از انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).