باید سریع و منعطف بود
مجتبی حاجیلو
بازخوانی چگونگی مربی‌گری اتحادیه در گفت‌وگو با خانم ریحانه کاکاوند، مربی قرارگاه اتحادیۀ
انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان
به کوشش: اشاره: ریحانه کاکاوند از سال ۱۳۸۴ به عنوان مسئول انجمن، وارد اتحادیۀ انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان شد و پس از آن، فعالیت خود را در شورای استان دنبال کرد. پس از فارغ‌التحصیلی همکاری خود را با اتحادیه ادامه داد و همزمان با پایان دورۀ کارشناسی در رشتۀ مهندسی نرم‌افزار، به عنوان مربی قرارگاه، فصل جدیدی از همکاری را با اتحادیه آغاز کرد. در این گفت‌وگو از تجربه‌هایش می‌شنویم و به بررسی نقاط قوت و ضعف اتحادیه می‌پردازیم. در پایان راه‌نما را در آیینۀ نقد این مربی موفق، به نظاره خواهیم نشست.
چه شد که در سال ۹۵-۱۳۹۴ از طرف دفتر مرکزی شایستۀ تقدیر شناخته شدید؟
از آنجا که هدف قرارگاه، فعال‌سازی انجمن اسلامی آموزشگاه‌ها می‌باشد، در جهت رسیدن به این هدف، از تابستان برای تمامی آموزشگاه‌ها برنامه‌ریزی و زمان‌بندی انجام شد. به منظور برپایی نمایشگاه مدرسۀ انقلاب، برای تمامی مدارس در جلسات چهره به چهره با مسئول انجمن و سایر اعضای گروه اقدامات ذیل صورت گرفت: قرارگاه بررسی نمایشگاه‌های سال گذشتۀ استان، انتخاب نحوۀ غرفه‌بندی، وسایل مورد استفاده در غرفه‌بندی، تأمین و انتخاب محتوا، انتخاب نحوۀ تولید مطالب، ماکت‌ها و تصویرسازی‌ها.
در ارتباطات منسجم و منظم، هر بار تکلیفی برای مدت زمان محدود تعیین می‌شد و پس از اتمام بازۀ زمانی، گزارش پیشرفت کار توسط مسئول انجمن ارائه می‌گردید. براساس برنامه‌ریزی صورت گرفته، تمام محتوای غرفه‌ها باید با رنگ خاص، ترکیب ظاهری خاص و تصویرسازی ارائه می‌شد، تا جلوۀ بصری نمایشگاه حفظ شود. تصمیم گرفته بودیم که تمام غرفه‌ها حداقل دارای یک ماکت حجمی بر اساس محتوای انتخاب شده، باشند که در بعضی غرفه‌ها، حدود پنج یا شش ماکت طراحی و تولید شد. وجه تمایز نمایشگاه برتر، خلاقیت بسیار بالا در تمامی زمینه‌ها و استفاده از مواد دور ریختنی و بدون هزینه بود. در چینش غرفه‌ها، محیط نمایشگاه به عنوان خیابان انقلاب در نظر گرفته شد و هر یک از غرفه‌ها، یک کوچه با شماره و نام خاص -که اشاره به وقایع انقلاب داشت- بود. هم‌چنین برای هر غرفه، با توجه به محتوا، یک آیۀ قرآن انتخاب شد.
رتبۀ شایستۀ تقدیر، مربوط به نمایشگاه مدرسۀ انقلاب آموزشگاه باقرالعلوم(ع) در سال گذشته بود. لازم می‌دانم از همراهی معاونت محترم خواهران استان، سرکار خانم نیکوکلام و مدیریت محترم مرکز استان، سرکار خانم میره‌ای تشکر کنم. با توجه به اینکه چند سال پیاپی حائز رتبه بودند و سابقۀ داوری جشنواره را هم داشتند، از تجربیاتشان در این زمینه بسیار بهره بردیم. البته زحمات مسئول انجمن و دانش‌آموزان آموزشگاه باقرالعلوم(ع) را نباید فراموش کرد که با برنامه‌ریزی و کار گروهی، موفق شدند نمایشگاهی بسیار عالی برپا نمایند و به این رتبه دست پیدا کنند.
از شیوۀ فعالیت خود در زمینۀ کار تشکیلاتی برای مخاطبین ما توضیحاتی ارائه بفرمایید.
فکر می‌کنم در زمینۀ مربی‌گری یکی از نکات مهم تشکیلاتی که باید رعایت شود، بهره‌بردن از تجربیات است. چرا که مربی‌گری یک مهارت است و در طول زمان و با کار عملی و چهره به چهره، به دست می‌آید. اما آزمون و خطا برای یک مربی در برابر اعضای قرارگاه میسر نیست و ممکن است باعث از دست رفتن مخاطب بشود. بنابراین یک مربی برای «مربی شدن» احتیاج به نظارت و همراهی یک مربی با تجربه و با سابقه دارد، تا لحظه به لحظه او را همراهی کرده و در مواقع لزوم از او کمک بگیرد. هم‌چنین آموزش‌های کارگاهی و کلاس‌داری در این زمینه بسیار مؤثر است. در آموزش‌هایی که ما در اتحادیۀ استان داشتیم، موارد مختلفی هم‌چون فن بیان، روش تدریس، روش‌های ارائۀ طرح درس و… آموزش داده می‌شد. هم‌چنین نکته‌ای که واقعاً می‌تواند برای مربیان تازه وارد مؤثر باشد، آرشیو فعالیت‌های مربیان گذشته است. خوشبختانه در استان ما مجموعۀ کاملی از فعالیت‌ها و طرح‌های موفق قرارگاهی، وجود دارد که برای روشن شدن ذهن و پیدا کردن خط مشی مناسب قرارگاه، بسیار مؤثر است. پس از بهره‌گیری از این‌گونه موارد، کم کم مربی می‌تواند توانمندی‌های خود را در آن قالبی که مجموعه می‌خواهد و به طور مناسب، در ظرف قرارگاه به نمایش بگذارد.
مهم‌ترین نکتۀ تشکیلاتی در بحث قرارگاه، ابتدا شناسایی دانش‌آموز و پس از آن، جذب و نگهداری است. مربی باید در ابتدا اعضای قرارگاه و توانمندی‌های آنها را به خوبی بشناسد. بعد در قالب نقش‌ها و مسئولیت‌های مختلف، اعضا را جذب نماید. برای مثال کتابخوانی و ایجاد انگیزه در قشر دانش‌آموز یک هدف است؛ اما پیاده کردن این هدف در ظرف قرارگاه چگونه باید باشد؟ به جای اینکه مربی به شکل یک سخنران در جلسه قرارگاه بگوید: بچه‌ها باید کتاب بخوانیم! سرانۀ مطالعۀ کتاب در کشور ما پایین است و اگر می‌خواهیم به جایی برسیم باید کتاب بخوانیم و…، می‌تواند با نگاهی خلاقانه، «تابلوی مطالعه» را طراحی نموده تا هربار خلاصه‌ای از کتاب‌های خوانده شده، روی آن نصب شود.
در طرح قرارگاه، ابتدا همه عضو کتابخانه شدند و قرارگذاشتند هفته‌ای یک کتاب بخوانند. یکی از اعضای قرارگاه مسئول این برنامه شد. پس از یک هفته، چند نفر از اعضا بخشی از کتاب مورد علاقۀ خود را در قرارگاه برای دیگران می‌خواندند و دوستانشان را دعوت به مطالعۀ آن می‌نمودند. در ادامه برگه‌های خلاصه جمع‌آوری و نگهداری می‌شد تا در نهایت مجموعه‌ای از متون و کتاب‌های مورد علاقۀ دانش‌آموزان نوجوان، گردآوری شد. تابلوی مطالعه و مجموعۀ گردآوری شده و گروهی بودن این برنامه، باعث تشویق و انگیزه‌سازی اعضا شده و به کار جلوۀ بصری خاصی بخشیده است.
در برنامه‌های دیگری مثل مدرسۀ انقلاب، برنامه‌ریزی و زمان‌بندی، تبیین اهداف مرحله به مرحله، روش جذب افراد به همکاری، تقسیم کار بین اعضا، انگیزه‌سازی، مهارت‌افزایی و آموزش‌های کاربردی، از جمله مواردی است که باید به آنها دقت نمود. بهتر است چگونگی جذب اعضا برای تشکیل گروه، چگونگی تهیۀ محتوا، خلاصه‌سازی، نحوۀ ارتباط صحیح با کادر مدرسه در قرارگاه، مورد توجه و آموزش قرار بگیرد. هربار که موضوعی به عنوان تکلیف ارائه می‌شود، رقابت در قرارگاه باعث انگیزۀ بیشتر اعضا می‌گردد. هم‌چنین ارائۀ طرح‌ها توسط اعضا، عاملی مهم در جهت هم‌افزایی اعضا می‌باشد.
مشکلات پیش روی شما برای کار در شهرستان چیست؟
شاید تا کسی در استانی مثل قم یا دیگر استان‌ها زندگی نکرده باشد، مسایل مربوط به آن استان را درک نکند. تفاوت‌های بسیاری بین شرایط استان‌های مختلف کشور وجود دارد. به همین دلیل فکر می‌کنم باید در برنامه‌ریزی‌ها انعطاف لازم در نظر گرفته شود و دست مربی برای برنامه‌ریزی محتوای قرارگاه و فعالیت‌های آن، باز باشد تا با نیازسنجی متناسب اعضا، قرارگاه را مدیریت کند.
خصوصاً سرویس تشکل را چطور ارزیابی می‌کنید و از کدام مطلب بیشتر لذت می‌برید؟
در مورد فضای کلی نشریه اولین چیزی که به نظرم می‌رسد در خصوص «شاد بودن» نشریه است. مخاطب نشریه، مربیان جوانی هستند که با نوجوانان پر انرژی روبه‌رو هستند. بنابراین فضای نشریه نیز باید این شور و حال جوانی، انگیزه‌مندی و انرژی را بازتاب دهد؛ چه در شکل ظاهری و چه در محتوا. در حالی که نشریه بسیار رسمی و جدی است و جای طنز و لطایف ادبی و هنری در نشریه خالی است. من به شخصه از اصطلاحات به کار برده شده و نوع قلم و بحث‌های کلامی موجود، احساس می‌کنم که نشریه بیشتر توسط متخصصین حوزوی نگاشته می‌شود که البته این امر بسیار خوبی است؛ اما به نظرم اگر نوع قلم به بیان عامه و جوانانه و مناسب همۀ مخاطبین نزدیک‌تر شود، بهتر باشد.
در قسمت تشکل، آشنایی با احزاب و تشکل‌های مختلف معاصر، بزرگان انقلاب و اقدامات ایشان و آشنایی با وقایع تاریخی معاصر، خصوصاً در بحبوحۀ انقلاب، بسیار مفید است. هم‌چنین به نظرم اگر در نشریه امکانی فراهم شود تا مربیان به پرسخ و پاسخ مسایل ریز تربیتی بپردازند، بسیار عالی خواهد بود.