مخاطب در دسترس… هست!
ابراهیم اخوی، روان‌شناس
راهکارهای ارتباط با نوجوان(۱)
اشاره
یکی از مسائل مهم در برقراری ارتباط با نوجوان، شناختن روش‌های سودمند در برقراری این ارتباط و پرهیز کردن از همه رفتارهایی است که مخاطب را به مقاومت روانی وادار می‌کند. هنگامی که مربی دارای مهارت‌هایی مانند همدلی، احترام گزاردن و خوب گوش دادن باشد، نوجوان را در محیط امنی از اعتماد و احترام قرار می‌دهد. سپس با ورود به ساحت ذهن و احساس او، می‌تواند مانند یک راهنما و همراه خوب، سودمند باشد. ولی هنگامی که مقدمات اثرگذاری فراهم نباشد، نتیجه، بسیار ضعیف خواهد بود. در این حالت، گاه حتی بروز پیامدهای منفی و معکوس نیز دور از انتظار نیست. از این رو، مربیان گرامی در کنار داشتن آگاهی کافی از دنیای نوجوان، باید برای اثرگذاری بیشتر، ابزارهای مهارتی روزآمد را در اختیار داشته باشد.
نوجوان امروز و ارتباط
امروزه با گسترش شبکه‌های اجتماعی و فرورفتن نوجوانان در دنیای مجازی، ایجاد ارتباط‌های حضوری سازنده، دشوارتر از گذشته است. نوجوان امروز، ترجیح می‌دهد ناشناسانه، با افراد بسیاری، در فضای مجازی، گفتگو کند و خود را هربار، یک جور معرفی کند. او برای رهایی از آداب و شرایط محدود کننده زندگی حقیقی، خود را ناشناس باقی می‌گذارد. نتیجه این ارتباط‌ها برای نوجوان، اهمیت چندانی ندارد. آنچه در ارتباط‌های مجازی مهم است، احساس تفریحی است که از این سرگرمی جدید به او دست می‌دهد. این مطلب نشان می‌دهد که تنوع‌خواهی در ارتباط و بی‌ثباتی در حفظ گروه‌های اجتماعی و نیز بی‌رغبتی نسبت به تشکیل گروه‌های حضوری، در گروه سنی نوجوانان، در دنیای معاصر، بیشتر شده است.
هنگامی که ارتباط‌ها مصنوعی باشند و بدون حاکمیت روح و احساسات واقعی شکل بگیرند، مزه واقعی و لذت یک رابطه سودمند هم چشیده نمی‌شود. در این حالت، نوجوان ارتباط‌های دیگر را نیز بی‌فایده می‌انگارد. پس به نظر می‌رسد یکی از موانع ایجاد ارتباط‌های گرم حضوری، کاهلی نوجوان در شروع یک ارتباط یا ناتوانی او در مدیریت و استمرار رابطه‌هاست که برخی آن را سردی عاطفی و یا خودخواهی نوجوان تلقی کرده‌اند. به دلیل پایین بودن تجربه‌های نوجوان در ارتباط، زیاده‌روی یا اصرار مربیان در برقراری یک ارتباط فرهنگی جدی هم می‌تواند نوجوان را نگران کند و به طور کلی او را از فضای فرهنگی دور بدارد. با توجه به این مسائل، نکته‌ها و مهارت‌هایی وجود دارد که می‌تواند به مربی در شروع و ادامه یک ارتباط سودمند، یاری رساند.
نکات کاربردی همراهی با نوجوان:
- شرط اساسی موفقیت شما در کار، آشنایی با دنیای نوجوانان است؛ از این رو بکوشید هر روز مطالعه کنید یا با صاحب‌نظران در ارتباط باشید.
- حالت مربی بودن را لااقل در هنگام شروع یک ارتباط خوب کنار بگذارید.
- خودتان را برای روبرو شدن با رفتارهای عجیب و غریب نوجوانان آماده کنید.
- صداقت را از همه چیز مهم‌تر بدانید و برای پاسخ به پرسش‌های سخت از آنها فرصت بگیرید.
- به هیچ وجه اسرار نوجوان همراه خود را فاش نکنید؛ حتی به صورت شوخی یا کنایه!
- با آرامش خود، به نوجوان ناآرام کمک کنید.
- از سر و وضع ظاهری او تعجب نکنید و او را همانگونه که هست بپذیرید.
- توجه داشته باشید که در رقابت فرهنگی، شما فقط یک پیشنهاد دهنده هستید، نه تحمیل کننده؛ پس تلاش کنید جذابیت سخن و رفتارتان را بالا ببرید و به او حق انتخاب بدهید.
- شکل‌گیری شخصیت نوجوان نیازمند فرصت است. به اندازه کافی به او فرصت تفکر، تغییر و تجربه کردن بدهید.
- هر نوجوان را یک دین‌آموز متفاوت با دیگران بدانید و برای هر کدام، وقت جداگانه‌ای در نظر بگیرید.
- از عصبانی شدن بپرهیزید و با رفتار خود، الگوی یک متدین کامل را در ذهن او ترسیم کنید.
- نوجوان به رفتار و میزان دینداری عملی شما، بیشتر از سخنانتان توجه می‌کند.
- رفاقت را جایگزین رقابت با نوجوان ساخته، در برابر لاف‌زنی‌های او و سخنان پر ادعای او که متأثر از دوره نوجوانی است، آرام و ساکت باشید.
- همیشه به خود یادآور شوید که کار با سخت‌ترین و پیچیده‌ترین گروه سنی را پذیرفته‌اید که اگر با موفقیت از عهده این کار برآیید، پاداش معنوی بسیاری دریافت خواهید کرد.
- از تعریف‌های بی‌جا، درباره توانمندی‌های خود بپرهیزید؛ زیرا با مقاومت روانی مخاطبان خود روبرو خواهید شد.
- در به کار بردن کلمات، حساس و خوش‌سلیقه باشید. برای نوجوان، احترام قائل شدن به شخصیت او بسیار مهم است. برای همین، جمله‌ها و کلمه‌هایی مانند «خودتان باید تصمیم بگیرید»، «مدیریت نگاه»، «مدیریت ارتباطات»، «مدیریت تغذیه»، «بهداشت جنسی» برای آنها جذاب است.
- احترام به نظر نوجوان را در عمل نشان دهید.
- هدف اصلی، کنترل نوجوان نیست، بلکه هدف تغذیه فکری درست او و اثرگذاری بر خلوت‌های نوجوان است.
- پل ارتباطی خود را محکم کنید و زمینه ارتباطات بعدی نوجوان با خودتان را فراهم آورید.
- در موضع‌گیری‌های خود حساسیت‌های روانی نوجوان را در نظر بگیرید.
- نوجوان در جستجوی هویت خویش است. به او کمک کنید.
- احساسات او را جریحه‌دار نکنید.
- تکیه‌گاه نوجوان باشید ولی ایجاد وابستگی نکنید.
- بکوشید دین را با ملاک‌ها به او معرفی کنید، نه با افراد.
- برای درک حقایق عجله نکنید.
- نیاز او به تنها ماندن را بپذیرید.
- احساساتی نشوید و بر احساسات خود مدیریت همراه با اعتدال را حاکم کنید.
- گفتگوهای خود را دو طرفه کنید تا گفتگوی ثمربخشی داشته باشید.
- پاسخی بدون قضاوت در گفتگوهای خود داشته باشید.
- به او مارک و برچسب‌های منفی نزنید.
- از تناقض‌گویی بپرهیزید؛ زیرا نوجوان از حرف‌های متناقض می‌رنجد.
- همدردی صادقانه داشته باشید.
- فرصت ارائه نظر و ابراز وجود در مسائل گوناگون را به نوجوان بدهید.
- خانواده بزرگ‌ترین پناهگاه در طوفان نوجوانی است. نوجوان را به اعتماد و ارتباط بیشتر با خانواده‌اش تشویق کنید. توجه داشته باشید که پیوند محکم با خانواده سبب کاهش آسیب‌هاست.
- توجه به جنبه‌های مثبت و تشویق و ترغیب آنها، سبب افزایش اعتماد به نفس نوجوان است.
- شما نمی‌توانید و نباید از بروز جهش‌ها و تغییرات طبیعی نوجوان جلوگیری کنید. واقعیت این تغییرات را بپذیرید، به دقت آنها را زیر نظر بگیرید و از بروزشان استقبال کنید.
- صبور باشید. صبوری شما بیشترین کمک را به تعادل نوجوان خواهد کرد.
- او را تشویق کنید که در میان خواسته‌های خود چارچوب‌ها، حقوق و احترام دیگران را رعایت کند، اما از انتقادات مکرر خودداری کنید.
- اگر چه نوجوان شما ممکن است سرکش باشد، ولی می‌توانید با آرامش و صبر خود باعث تعادل او شوید.
- برخوردهای شما باید متناسب با توانایی‌ها و روحیات در حال رشد نوجوان باشد.