عین عقلانیت
ابوذر کمال
گزارشی از کتاب شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی
کتاب «شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی» ازآثار ارزنده حکیم متاله آیت الله جوادی آملی است که با نگاهی دقیق و حکیمانه به بررسی شکل‌گیری و ابعاد و آثار قیام سید الشهدا با تمرکز بر موضوع جایگاه عقلانیت در این حرکت تاریخی می‌پردازد.
امروزه برخی دیگراندیش و مغرضان بر پایه شعار عقلانیت سعی در متقاعدکردن نیروهای انقلابی در دست‌برداشتن از شعارها و آرمانها و در نهایت مبارزه خود با استکبار را دارند. اما نویسنده دانشمند در این کتاب روشن می‌کند که جهاد و شهادت حضرت سالار شهیدان و یارانش عین عقلانیت و در راه شکوفایی و تبلور عقل برای آیندگان است.
در این کتاب در ابتدا با ذکر مقدماتی مخاطب را برای شنیدن اصل بحث آماده می‌کند. «یکی بودن سیره حسینی و سیره نبوی»، «امام حسین میزان حق و باطل» و «مبنای نهضت حسینی» فصل اول را به پایان می‌رساند. سپس در فصول بعدی به موضوعات «پیام نهضت حسینی»، «شکوفایی عقل»، «شکوفاگران عقل»، «اقدامات مخالفان شکوفایی عقل» و «قیام حسینی برای شکوفایی عقل» قدم به قدم ما را به اصل بحث می‌رساند.
آیت الله جوادی آملی در فصل «اثر قیام حسینی در شکوفایی عقل» شاخص‌ترین این آثار را در سه بخش «احیای انگیزه عاشقانه»، «احیای عزت و کرامت» و «اقامه نماز» شرح می‌دهد.
به بخشی از کتاب که به زیبایی به بحث قیام معقول و معقول سیدالشهدا می‌پردازد توجه کنید: «قیام سالار شهیدان بر پایه امیدی معقول و مقبول انجام شد. چنین امیدی با احتمال صرف تفاوت دارد؛ زیرا قیام معقول، شجاعانه و مقبول است وقیام خامِ آرزومندانه، نامعقول و متهورانه. شجاعتْ کمال است و تهورْ نقص. کسی که به آرزوی پیدا کردن گوهر در دریایی که گوهرداری آن مشکوک است غواصی می‌کند، آرزویش به وهم وابسته است، نه عقل؛ زیرا معلوم نیست که در آن دریا گوهری باشد. احتمال معقول باید در پی امید واثقی باشد؛ یعنی اصل وجود چیزی احراز شود و نیز یافتن آن محتمل باشد… سالار شهیدان فرمودند: کسی که در راه خدا قیام کند، از یاری و هدایت او برخوردار می‌شود؛ زیرا خدا وعده داده است که نور دین را همواره روشن نگاه دارد؛ «والله متمّ نوره»(صف:۸) و وعده الهی تخلف ناپذیر است. بنابر این اصل وجود دین محرز استو نیز حفظ آن حتمی است و امید است چراغ دین به دست من روشن نگاه داشته شود. من با امید به یاری خداوند قیام می‌کنم و رجای واثق به پیروزی دارم.»(صص ۱۹۱-۱۹۲ کتاب)
گزارشی از تمام موضوعات کتاب به دلیل حجم وسیع آن در این مجال اندک ما نمی‌گنجد. بنابراین ما تنها به بخشی از کتاب که به نظر می‌رسد برای تشکل ما مفید است می‌پردازیم. در فصل ششم کتاب موضوعی با عنوان «تداوم اثر قیام حسینی برای شکوفایی عقل» مطرح می‌گردد. در این فصل به عوامل مختلف زنده‌نگهداشتن قیام امام حسین پرداخته تا به موضوع «نقش مراکز مذهبی در شکوفایی عقل جمعی» می‌پردازد. به فراخور مخاطب خاص ما که مربیان تشکل اتحادیه انجمن‌های اسلامی است و از ارکان کار این مربیان هیات‌های انصارالمهدی می‌باشد ما این بخش را برجسته‌تر می‌کنیم تا این عزیزان هر چه بیشتر به جایگاه و نقش خود آگاه شوند. در این بخش مبنای بحث بر روایتی از امیر مؤمنان گذاشته می‌شود: «حضرت امام علی از اهل بیت عصمت چنین یاد فرموده است: خاندان پیامبر میدان‌دار و کانون دانش‌اند؛ «فبادروا العلم … عن مستثار العلم»(نهج البلاغه، خ ۱۰۵). مستثار، مرکز تجمع مردان انقلابی است. بنابر این باید مراکز مذهبی چون مسجد و حسینیه رونق داشته باشد و مردم در آن گرد هم آیند تا با تضارب اندیشه‌ها و تبیین حقایق و آموزه‌های دین، خرد جمعی بارور شود».
در ادامه با مقایسه اندیشه‌ورزی و انجام اعمال دینیِ فرد به تنهایی و همان فرد در جمع اشاره می‌کند: «تنهایی اندیشیدن، نماز را فرادا اقامه کردن و تنهایی بر مصیبت خاندان پیامبر گریستن گرچه ثواب دارد و نیکوست، ولی برای شکوفایی عقل جمعی کافی نیست. سفارش‌هایی که درباره شرکت در برنامه‌های گروهی مانند حضور در مسجد و نمازهای جمعه و جماعت و کنگره بین المللی حج شده است همگی برای شکوفایی خرد جامعه است. بدون رشد علمی جامعه، اقتدار ملی به دست نمی‌آید؛ زیرا ملت خردمند آزادانه می‌اندیشد و آزاده‌وار زندگی می‌کند. چنین ملتی نه خود را بر دیگری تحمیل می‌کند و نه تحمیل دیگران را می‌پذیرد». (صص ۲۴۶-۲۴۷ کتاب)
سپس به روایت نابی از امام حسین علیه السلام در چهار فائده برگزاری مراسمات مذهبی به صورت جمعی می‌پردازد: «امام حسین علیه السلام فرمودند: کسی که به سوی ما بیاید – یعنی در مجالس مذهبی حضور یابد – کتابهای مربوط به ما را بخواند و سنت و سیرت ما را بیاموزد از چهار فایده بهره‌مند می‌شود: ۱٫ با آیات محکم الهی و جهان‌بینی و معارف توحیدی آشنا می‌شود. ۲٫ اگر ادراک عمیق معارف دینی میسور او نبود داستان‌های عدالت آموز و تعدیل امور و قوا را می‌آموزد. ۳٫ اگر ادراک او در مرحله پایین‌تری بود هماهنگی اجتماعی و آداب برادری و دوستی و آیین داد و ستد را فرا می‌گیرد. ۴٫ اگر به هیچ یک از این ها دست نیافت دست کم از هم‌نشینی با عالمان برخوردار می‌شود و مشکلاتش را در حضور آنان رفع می‌کند یا گرفتار مشکلات تازه نمی‌شود. البته کمال استفاده در جمع بین فوائد چهارگانه است؛ وگرنه به مقدار توان باید بین آنها جمع نماید؛«من اتانا لم یعدم خصله من اربع: آیه محکمه و قضیه عادله و اخاً مستفاداً و مجالسه العلماء»(بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۱۹۵)»(ص ۲۴۷ کتاب)
در ادامه این بحث توصیه‌هایی به چگونگی طرح مباحث در تشکل‌های دینی پرداخته و آثار دیگری برای پرورش عقل جمعی می‌پردازد که به دلیل مجال اندک در این مقاله به این نمی‌پردازیم و مخاطبان را به مطالعه کامل این کتاب دعوت می‌کنیم.
این کتاب به همت مرکز نشر اسراء در ۲۹۱ صفحه به زیور طبع آراسته شده و تاکنون بارها تجدید چاپ شده است.