خودمراقبتی نوجوان
ابراهیم اخوی، روان‌شناس
ورزش
سومین مراقبت نوجوان از خود، به تنظیم ورزش در زندگی روزمرۀ او برمی‌گردد. روان‌شناسان معتقدند که انباشتگی انرژی، موجب بی‌قراری و اضطراب است. زمانی که نوجوان از تغذیه خوب و خواب کافی برخوردار باشد، سیستم از انرژی کافی و سرشار برخوردار می‌گردد. این میزان از انرژی می‌تواند مخاطرات روانی را برای نوجوان در پی داشته باشد که با تدبیر تحرک و تبدیل انرژی ساکن به انرژی حرکتی، از سلامت بیشتری برخوردار خواهد شد. از نگاه پزشکی نیز، فقر حرکتی پیامدهای منفی زیادی چون پوکی استخوان در سنین بالا، ابتلا به بیماری‌های روان‌تنی، مانند آلزایمر و ام اس را به دنبال خواهد داشت. از این رو، ورزش در دنیای نوجوان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و تشویق نوجوانان به داشتن تحرک کافی و هدفمند، می‌تواند نشاط بسیاری را به آنها ارزانی دارد.
انواع ورزش
می‌توان از نوجوان خواست که به انتخاب خود و متناسب با علاقه‌هایی که دارد، یکی از سه گروه ورزش‌های زیر را در برنامۀ خود داشته باشد:
الف. ورزش‌های عمومی، شامل پیاده‌روی، که حداقل روزی نیم ساعت خواهد بود. نرمش در منزل، ورزش صبحگاهی و نرمش به وسیلۀ ابزارهای ورزشی ساده مانند طناب‌زنی، یا حرفه‌ای مانند تردمیل، از مصداق‌های این گروه ورزشی است.
ب. ورزش‌های تفریحی، شامل تمامی ورزش‌های توپی است که معمولاً با استقبال نوجوانان روبه‌رو است. در کنار آن، دوچرخه‌سواری، شنا و کوهنوردی هم می‌تواند به بستۀ ورزش‌های تفریحی افزوده شود.
ج. ورزش‌های رسمی، که با ثبت‌نام در یک باشگاه رسمی، انجام شده و نوجوان به صورت منظم به یکی از رشته‌های رزمی یا دیگر ورزش‌های محبوب خود، خواهد پرداخت.
نکته‌ها
- والدین و همراهان نوجوان لازم است بدانند، ممکن است انتخاب‌های ورزشی نوجوان، پایدار نباشد. جای نگرانی نیست؛ تنها می‌توان برای کاهش هزینه‌ها، برای خرید لوازم ورزشی گران‌قیمت، کمی صبر کرد و در چند فاز با نوجوان همراهی نمود. به عنوان مثال اگر نوجوان رشتۀ تکواندو را برای ورزش انتخاب نماید، لازم نیست در ابتدا تمام تجهیزات مبارزه را تهیه کنید. کمی صبر کنید تا حداقل سه ماه از حضور نوجوان در این رشته بگذرد و در صورت تداوم تکواندو، ابزارهای جدیدتر را انتخاب کنید.
- نوجوان مایل است تا در رشته‌هایی شرکت کند که دوستان او نیز هستند. گاهی این مسئله به مذاق والدین خوش نمی‌آید. در این شرایط، نوجوان بیشترین تأثیر را از مربی ورزشی خود خواهد گرفت؛ از این رو، بیش از آنکه به دوستان او حساس باشید، نسبت به شخصیت مربی ورزشی تحقیق نمایید و در صورت تأیید، با او برای حضور در باشگاه مورد نظر همراهی کنید.
- یکی از سوگیری‌های نوجوان برای انتخاب فعالیت ورزشی، به الگوهای ذهنی او و تصوری که از آیندۀ آن رشته برای خود ایجاد می‌کند، مربوط می‌شود. در این زمینه، نمی‌توان به مقابلۀ مستقیم با نوجوان برخاست؛ ولی می‌توان معیارهایی را برای انتخاب بهتر در قوانین ذهنی او ایجاد کرد.
- اشتغال زیاد نوجوان به ورزش، به همان نسبت که می‌تواند نگران‌کننده باشد، امیدبخش هم هست؛ زیرا وقتی نوجوان به جای نشستن در منزل و پرداختن به دنیای مجازی، تحرک و ورزش را برمی‌گزیند، وضعیت بهتری را برای خود رقم خواهد زد. مشکل جایی است که کار، شکل افراطی به خود گرفته و به نقش‌هایی چون تحصیل یا رفتارهای معنوی او لطمه می‌زند. در این موارد، سعی کنید با احترام کافی از نوجوان بخواهید تغییرات اولیه را در میزان برنامه‌های ورزشی ایجاد و نتیجۀ آن را به شما اعلام کند.
- ورزش‌های حرفه‌ای، نمی‌توانند آرامش زیادی برای نوجوان فراهم آورند؛ ولی از جهت هویت‌آفرینی، مناسب‌اند. از این رو، چنانچه نوجوان به سمت قهرمانی و حرفه‌ای شدن حرکت می‌کند، نیازمند ارتقای خودباوری و مدیریت استرس است؛ مهارت‌هایی که لازم است آموزش کافی را دربارۀ آن ببیند. افزون بر این، لازم است نوجوان را از مخاطرات و احتمالات ورزش قهرمانی با خبر نمود، تا تصور قطعی دربارۀ قهرمانی و شهرت را به برنامه‌ای واقعیِ سرشار از پشتکار هدفمند تبدیل کند.
بهداشت فردی
بخش چهارم از مراقبت‌های بدنی نوجوان، به رعایت بهداشت فردی برمی‌گردد. بی‌توجهی نوجوانان پسر و دختر نسبت به نظافت شخصی، تا حدی شیوع داشته و نمی‌توان لزوماً آن را رفتاری ناهنجار تلقی کرد. نوجوانانی که پیش از بلوغ به اندازۀ کافی نسبت به بهداشت فردی خود آموزش دیده و در این زمینه مستقل شده باشند، اکنون نیز دردسر کمتری برای والدین خواهند داشت. گاهی ناشی‌گری والدین در این زمینه، باعث می‌شود تا مسئلۀ ساده‌ای به نام «حمام کردن» که مورد علاقۀ نوجوان هم بوده، تبدیل به موضوعی به نام «نبرد قدرت با والدین» شود. از این رو، خوب است مربیان گرامی در جلسات آموزش خانواده‌های نوجوان، ذهن مخاطبان را به سمت خودمدیریتی نوجوان سوق داده و از خانواده‌های نوجوان بخواهند که ملاک‌های مشخصی را برای نظافت شخصی آنان تعریف کنند و از تکرار و تذکرهای پی در پی در این باره بپرهیزند. در جلسات آموزشی با خود نوجوان نیز، لازم است اطلاعات مورد نیاز دربارۀ لباس مناسب، زمان مناسب برای استحمام، داشتن برنامۀ منظم رسیدگی به خود، گرفتن ناخن، کوتاه کردن موهای زاید، به ویژه موهایی که جدیداً در بدن نوجوان روییده‌اند و نحوۀ ازالۀ آنها، اطلاعاتی را در اختیار نوجوانان قرار دهند. در تذکر به نوجوان دربارۀ بهداشت فردی، می‌توان به نکات زیر اهمیت بیشتری داد:
- مراعات نظافت شخصی، بخشی از شخصیت فرد را به دیگران منعکس و معرفی می‌کند.
- از ایجاد بوی بد در بدن، دندان‌ها و لباس‌ها به شدت پرهیز کنید؛ زیرا موجب اذیت دیگران و مایۀ دوری آنها از شما می‌شود.
- از اسپری‌های خوش‌بو کنندۀ بدن به جای حمام کردن، استفاده نکنید.
- حتماً پس از برنامۀ ورزشی دوش بگیرید.
- سعی کنید زمان دوش گرفتن را به حداقل برسانید و از ماندن زیاد در حمام خودداری نمایید.
- با معدۀ پر، حمام نکنید.
- در تعویض لباس، خودتان مدیر شخصی باشید و نگذارید به تذکر دیگران بکشد.
- برای لباس‌های شستنی خود، جای مشخصی در نظر بگیرید.
- لباس‌هایی را که نیاز به طهارت شرعی دارند، حتماً خودتان بشویید و منتظر نباشید دیگران این کار را انجام دهند.
- برای حمام‌هایی که جنبۀ شرعی دارند (غسل)، در سریع‌ترین زمان ممکن اقدام نمایید.
- آداب استفاده از سرویس بهداشتی را یاد بگیرید.
- دفع خود را به تأخیر نیاندازید؛ چون ضررهای پزشکی به دنبال دارد و موجب بی‌قراری است.
- در بسیاری از موارد، تأخیر در نظافت بدن، باعث عصبانیت و کلافه شدن شما می‌شود.
- لباس‌های زیر خود را در فاصله‌های مناسب تعویض کنید.
- از پوشیدن لباس‌هایی که گرمای اضافه تولید می‌کنند یا بیش از حد تنگ و فشارزا هستند، پرهیز کنید.
- سعی کنید برای کوتاه کردن موهای خود، قانون‌های زمانی مشخصی تعریف کنید.
- مدل موهای خود را به گونه‌ای انتخاب کنید که شما را انگشت‌نما نکند و سبب اذیت دیگران نشود.
- مسواک کردن یک رفتار مستحبی است و افزون بر آن، سبب نشاط شما می‌گردد.
- گاهی پوشیدن یک لباس تمیز، انرژی تازه و وصف ناشدنی به شما می‌دهد. آن را تجربه کنید.
- در منزل، لباس‌های مناسب با جمع خانوادگی خودتان را انتخاب کنید. به عنوان مثال اگر نوجوان دختر هستید، سعی کنید لباس‌هایی را انتخاب کنید که در عین خنک بودن، حرمت دخترانۀ شما را پایین نیاورد و از نجابت شما کم نکند.
- لباس‌های بدن نما یا لباس‌هایی که مربوط به گروه‌های خاصی است، در اسلام ممنوع شمرده شده است.
- از زیاده‌روی در خرید لباس و تنوع بی‌حساب دربارۀ آن پرهیز کنید.
- زیاده‌روی در هر مسئله‌ای نکوهیده است. پس در رسیدگی به خود و آراستگی فردی و نظافت شخصی هم اعتدال را رعایت کنید.
- وظیفه‌شناس باشید و وظایف فردی خودتان را به‌هنگام انجام دهید، تا مورد تذکر دیگران واقع نشوید.
- قانون‌های بهداشتی منزل را جدی بگیرید و با آن همراهی کنید. مثلاً اگر در منزل شما انداختن حولۀ خیس روی فرش، یک خطای بزرگ شمرده می‌شود، به قانون خانه احترام گذاشته و هیچ وقت چنین کاری را انجام ندهید.