آیا می شود دمای آب تغییر کند؟

آشنایی با مهارت شیوه بیان احکام (مساله یابی)

واژه اختراع و اکتشاف از قدیم و الایام بر سر زبان­ها بوده است و حتی درباره مخترعین و یا مکتشفین حرف­های زیادی به میان آمده است و خیلی از انسان­ها نام آن­ها را می­دانند و در مواقع خاص از آن­ها و اکتشافات و اختراعاتشان سخن می­گویند.

اما مطلبی که همیشه در لایه­ای از ابهام می­ماند و کمتر کسی سراغ آن می­رود این است که چه طور فلان شخص، از نیروی برق برای تبدیل سرما به گرما و تبدیل تاریکی به نور استفاده کرده است و یا چگونه دریانوردی مانند کریستف کلمب، سرزمینی را در دل این دنیای پهناور کشف نموده است اما دیگران این گونه موفق نبوده­اند؟؟

واقعیتِ پنهان این است که قبل از هر اختراع و اکتشاف، یک سئوال حیاتی و اساسی وجود داشته است که پاسخ دادن به آن می­شود مسیری به سوی اختراع و یا اکتشاف. به طور مثال در قرن­های گذشته تمام انسان­ها زمانی را برای حمام کردن اختصاص می­دادند اما بسیاری از آن­ها برای­شان سئوال نبوده است که آیا می­شود دمای آب را تغییر داد؟ بلکه  پاکیزگی بدن از کثیفی­ها و چرک­ها ، تنها مسئله مهم و ضروری آن­ها بوده است.

اکتشاف و اختراع یعنی کشف مسیرهای جدید علمی و عملی برای حل مسائل موجود.[۱] پس هر موضوع و مسئله­ای که برای انسان مهم است منشأ و مسیری می­شود برای آن­که نسبت به آن موضوع، سئوالی مطرح نماید و آن را کشف کند. اما امروزه با به روز شدن علم و تعدد موضوعات علمی، رسیدن به این سئوالات و یافتن مسئله­ها بسیار سخت است لذا برای یافتن هر مطلبی مهارت و ساختاری نیاز است.

 از دغدغه­های مهم مربیان در مباحث احکام، یافتن مسائل و موضوعات احکام برای متربیان است و مطرح کردن آن­ها در رتبه بعدی قرار دارد. این روزها شاهد این هستیم، موضوعات و سرفصل هایی از احکام  برای دانش آموزان گفته می شود که تناسبی با شرایط سنی و محیطی آنها ندارد. و یا اگر متناسب باشند، از انسجام و ارتباط خاصی برخوردار نیستند. پس مربی برای یافتن موضوعات و مسائل اصلی مخاطب نوجوان، نیازمند گام­هایی است که اگر به خوبی طی نکند دغدغۀ چگونه یافتن مسئله، هم­چنان به قوت خود باقی خواهد ماند.

گام اول) شناخت مسائل احکام

 این کار با اشراف پیدا کردن مربی بر نظام جامع موضوعات احکام که به صورت دقیق دسته بندی  و جای گذاری شده است حاصل می­شود. این تسلط زمانی است که تمام موضوعات احکام  برای مربی روشن باشد. این کار مهارتی است که نیازمند تمرین و مطالعه فراوان دارد. باهم یک تمرین ساده را انجام می­دهیم؛ فرض کنید کتاب رسالۀ عملیه در دست دارید و صفحه فهرست جلوی روی شما است، مطالبی که مشاهده می­کنید از ابتدا درباره تقلید، بعد مطهرات، بعدی نجاسات، نماز و… است. این فهرست با کمترین دسته بندی و ارتباط روشن نوشته شده است. اما برای فهم آسان تر و رسیدن به موضوعات و مسائل بهتر، برای دانش آموزان نیاز است که مربی مطالب را برای خودش به صورت­ها و دسته­های مختلف دسته بندی کند.

به نمونه هایی از تقسیم بندی در احکام اشاره می­کنیم:

نمونه اول: احکام مراحل زندگی

– احکام قبل از تولد، مانند احکام روابط زناشویی

-احکام تولد تا بلوغ، مانند احکام تربیت و نگهداری فرزند

-احکام بلوغ تا مرگ، مانند احکام تقلید

-احکام بعد از مرگ، مانند احکام ارث

نمونه دوم: احکام معنوی و مادی

الف : احکام یا مربوط به امور معنوی(عبادت) است، مانند احکام نماز

ب: یا مربوط به امور دنیوی است که شامل دو بخش می باشد:

-نیازمند به قرارداد نیست، مانند احکام قصاص

-نیاز به انعقاد قرارداد دارد که خود همین شامل دو قسمت است:

۱)قرار داد دو طرفه است(عقود)، مانند احکام ازدواج

۲)قرار داد یک طرفه است(ایقاعات)، مانند احکام طلاق

نمونه سوم: احکام فردی و اجتماعی

-احکام عبادی، مانند نماز

-احکام اقتصادی، مانند خرید و فروش

-احکام خانواده، مانند نوع رفتار با پدر و مادر

-احکام سیاسی و حقوقی، مانند جاسوسی

نمونه چهارم: احکام رابطه ها

-رابطه انسان با خود، مانند احکام حفظ جان

-رابطه انسان باخدا، مانند احکام نماز

-رابطه انسان با طبیعت، مانند آلوده کردن آب و کشتن حیوانات

-رابطه انسان با دیگران، مانند حقوق والدین، همسایگان، بستگان و..

-رابطه انسان با جامعه که بر چند دسته است:

-احکام فرهنگی، مانند احکام کتب ضاله و نوشته های گمراه کننده

-احکام اخلاقی، مانند غیبت

-احکام تربیتی، مانند احکام تنبیه فرزند و شاگرد

-احکام سیاسی، مانند احکام ولایت فقیه

-احکام اجتماعی، مانند احکام پوشش و حجاب، محرم و نامحرم، اذن ورود، امر به معروف، صله رحم و….

این ها نمونه­هایی از انواع دسته بندی احکام است. هر اندازه که مربی بتواند این مباحث را به انواع و دسته­های مختلف  تقسیم کند. بر موضوعات احکام تسلط و اشراف بیشتری می­یابد و راحت­تر موضوعات مناسبی را برای مخاطبین خود پیدا می­کند.

گام دوم) اولویت بندی کردن مسائل احکام

مربی بعد از شناخت مسائل احکام، باید آن­ها را اولویت بندی کند؛ یعنی موضوعات را به یک دسته بندی اولویت دار برساند، این کار نیازمند آن است که مخاطب خود را به صورت کامل آنالیز کرده باشد به این معنا که از مخاطب خود شناخت کافی  داشته با شد و ذائقه و نیاز او را در مباحث احکامی پیدا کرده باشد تا بتواند مسائل را اولویت بندی کند و موضوعات را دقیق برای مخاطب خود مطرح نماید. زمانی که مربی بداند دانش آموز او در سن نوجوانی و جوانی با چه مشکلات و معضلاتی دست و پنجه نرم می­کند می­تواند موضوعات را بنابر همین شرایط دسته بندی و با بیان مناسب آن  را مطرح نماید به طور مثال در یک شهر مسائلی مانند رابطه با جنس مخالف، تنبلی، نداشتن صله رحم، اهتمام نداشتن به علم آموزی و…. وجود دارد اما وظیفه مربی آن است که این موضوعات را رتبه بندی نماید و هرکدام که در اولویت است ابتدا مطرح کند.

گام سوم) به روز رسانی اطلاعات احکامی

مربی نیاز دارد که مطالعات خود را در حوزه احکام به روز رسانی کند به طور مثال امروزه به خاطر فضای مجازی کسب و کارهای مجازی رونق زیادی یافته است و جوانان هم به خاطر روحیۀ استقلال طلبی خود و ارتباط زیاد با این فضا، به دنبال شغل و کسب درآمد در این محیط هستند، پس اگر مربی به لحاظ اطلاعات احکامی به روز باشد می­تواند مسائل این حوزه را خوب بشناسد و تحلیل نماید و مسائل آن را به درستی چینش کند. مربی آگاه در این زمینه دیگر نیازی ندارد در باب درآمد، مباحث و موضوعات قدیمی را بیان کند بلکه اصول و قواعد را در قالب مسائل جدید و به روز برای مخاطب  تبیین می­کند.

در نتیجه هرکدام از این گام­ها زمانی رخ می­دهند که  سئوالی اساسی همراه آن­ها باشد و تا زمانی که مقدمه یعنی سئوال نباشد ذی المقدمه یعنی یافتن مسئله اتفاق نمی­افتد.

[۱] کتاب فرایند حل مسدله

کپی لینک